Introduction La reprise économique
mondiale, permise par
une injection colossale de dépenses publiques dans le circuit
économique (des
États-Unis à la Chine), est fragile mais réelle.
Un seul continent reste en
retrait, l’Europe. Retrouver le chemin de la croissance n’est plus sa
priorité
politique. Elle s’est engagée dans une autre voie : celle
de la lutte
contre les déficits publics.
Dans l’Union Européenne, ces déficits sont
certes élevés – 7% en moyenne en
2010 – mais bien moins que les 11% affichés par les
États-Unis . Alors que des
États nord-américains au poids économique plus
important que la Grèce, la
Californie par exemple, sont en quasi-faillite, les marchés
financiers ont
décidé de spéculer sur les dettes souveraines de
pays européens, tout
particulièrement ceux du Sud. L’Europe est de fait prise dans
son propre piège
institutionnel : les États doivent emprunter auprès
d’institutions
financières privées qui obtiennent, elles, des
liquidités à bas prix de la
Banque Centrale Européenne. Les marchés ont donc la
clé du financement des
États. Dans ce cadre, l’absence de solidarité
européenne suscite la
spéculation, d’autant que les agences de notation jouent
à accentuer la
défiance.
Il a fallu la dégradation, le 15 juin, de la note de la
Grèce par l’agence
Moody’s, pour que les dirigeants européens retrouvent le terme
d’
« irrationalité » qu’ils avaient tant
employé au début de la crise
des subprimes. De même, on découvre maintenant que
l’Espagne est bien plus
menacée par la fragilité de son modèle de
croissance et de son système bancaire
que par son endettement public.
Pour « rassurer les marchés », un
Fonds de stabilisation de l’euro
a été improvisé, et des plans drastiques et bien
souvent aveugles de réduction
des dépenses publiques ont été lancés
à travers l’Europe. Les fonctionnaires
sont les premiers touchés, y compris en France, où la
hausse des cotisations
retraites sera une baisse déguisée de leur salaire. Le
nombre de fonctionnaires
diminue partout, menaçant les services publics. Les prestations
sociales, des
Pays-Bas au Portugal en passant par la France avec l’actuelle
réforme des
retraites, sont en voie d’être gravement amputées. Le
chômage et la précarité
de l’emploi se développeront nécessairement dans les
années à venir. Ces
mesures sont irresponsables d’un point de vue politique et social, et
même au
strict plan économique.
Cette politique, qui a très provisoirement calmé
la spéculation, a déjà des
conséquences sociales très négatives dans de
nombreux pays européens, tout
particulièrement sur la jeunesse, le monde du travail et les
plus fragiles. A
terme elle attisera les tensions en Europe et menacera de ce fait la
construction européenne elle-même, qui est bien plus qu’un
projet économique.
L’économie y est censée être au service de la
construction d’un continent démocratique,
pacifié et uni. Au lieu de cela, une forme de dictature des
marchés s’impose
partout, et particulièrement aujourd’hui au Portugal, en Espagne
et en Grèce,
trois pays qui étaient encore des dictatures au début des
années 1970, il y a à
peine quarante ans.
Qu’on l’interprète comme le désir de
« rassurer les marchés » de
la part de gouvernants effrayés, ou bien comme un
prétexte pour imposer des
choix dictés par l’idéologie, la soumission à
cette dictature n’est pas
acceptable, tant elle a fait la preuve de son inefficacité
économique et de son
potentiel destructif au plan politique et social. Un véritable
débat
démocratique sur les choix de politique économique doit
donc être ouvert en
France et en Europe. La plupart des économistes qui
interviennent dans le débat
public le font pour justifier ou rationaliser la soumission des
politiques aux
exigences des marchés financiers. Certes, les pouvoirs publics
ont dû partout
improviser des plans de relance keynésiens et même parfois
nationaliser
temporairement des banques. Mais ils veulent refermer au plus vite
cette
parenthèse. Le logiciel néolibéral est toujours le
seul reconnu comme légitime,
malgré ses échecs patents. Fondé sur
l’hypothèse d’efficience des marchés
financiers, il prône de réduire les dépenses
publiques, de privatiser les
services publics, de flexibiliser le marché du travail, de
libéraliser le
commerce, les services financiers et les marchés de capitaux,
d’accroître la
concurrence en tous temps et en tous lieux...
En tant qu’économistes, nous sommes atterrés de
voir que ces politiques sont
toujours à l’ordre du jour et que leurs fondements
théoriques ne sont pas remis
en cause. Les arguments avancés depuis trente ans pour orienter
les choix des
politiques économiques européennes sont pourtant mis en
défaut par les faits.
La crise a mis à nu le caractère dogmatique et
infondé de la plupart des
prétendues évidences répétées
à satiété par les décideurs et leurs
conseillers.
Qu’il s’agisse de l’efficience et de la rationalité des
marchés financiers, de
la nécessité de couper dans les dépenses pour
réduire la dette publique, ou de
renforcer le « pacte de stabilité », il
faut interroger ces fausses
évidences et montrer la pluralité des choix possibles en
matière de politique
économique. D’autres choix sont possibles et souhaitables,
à condition d’abord
de desserrer l’étau imposé par l’industrie
financière aux politiques publiques.
Nous faisons ci-dessous une présentation critique de
dix postulats qui
continuent à inspirer chaque jour les décisions des
pouvoirs publics partout en
Europe, malgré les cinglants démentis apportés par
la crise financière et ses
suites. Il s’agit de fausses évidences qui inspirent des mesures
injustes et
inefficaces, face auxquelles nous mettons en débat vingt-deux
contre-propositions.
Chacune d’entre elles ne fait pas nécessairement
l’unanimité entre les
signataires de ce texte, mais elles devront être prises au
sérieux si l’on veut
sortir l’Europe de l’impasse.
FAUSSE EVIDENCE N°1 : LES MARCHES FINANCIERS
SONT EFFICIENTS
Aujourd’hui, un fait s’impose à tous les
observateurs : le rôle
primordial que jouent les marchés financiers dans le
fonctionnement de
l’économie. C’est là le résultat d’une longue
évolution qui a débuté à la fin
des années soixante-dix. De quelque manière qu’on la
mesure, cette évolution
marque une nette rupture, aussi bien quantitative que qualitative, par
rapport
aux décennies précédentes. Sous la pression des
marchés financiers, la
régulation d’ensemble du capitalisme s’est transformée en
profondeur, donnant
naissance à une forme inédite de capitalisme que certains
ont nommée
« capitalisme patrimonial »,
« capitalisme financier » ou
encore « capitalisme néolibéral ».
Ces mutations ont trouvé dans l’hypothèse
d’efficience informationnelle des
marchés financiers leur justification théorique. En
effet, selon cette
hypothèse, il importe de développer les marchés
financiers, de faire en sorte
qu’ils puissent fonctionner le plus librement possible, parce qu’ils
constituent le seul mécanisme d’allocation efficace du capital.
Les politiques
menées avec opiniâtreté depuis trente ans sont
conformes à cette
recommandation. Il s’est agi de construire un marché financier
mondialement
intégré sur lequel tous les acteurs (entreprises,
ménages, États, institutions
financières) peuvent échanger toutes les
catégories de titres (actions,
obligations, dettes, dérivés, devises) pour toutes les
maturités (long terme,
moyen terme, court terme). Les marchés financiers en sont venus
à ressembler au
marché « sans friction » des
manuels : le discours économique
est parvenu à créer la réalité. Les
marchés étant de plus en plus
« parfaits » au sens de la théorie
économique dominante, les
analystes ont cru que le système financier était
désormais bien plus stable que
par le passé. La « grande
modération » - cette période de croissance
économique sans hausse des salaires qu’ont connus les USA de
1990 à 2007 - a
semblé le confirmer.
Aujourd’hui encore le G20 persiste dans l’idée que les
marchés financiers
sont le bon mécanisme d’allocation du capital. La
primauté et l’intégrité des
marchés financiers demeurent les objectifs finaux que poursuit
sa nouvelle
régulation financière. La crise est
interprétée non pas comme un résultat
inévitable de la logique des marchés
dérégulés, mais comme l’effet de la
malhonnêteté et de l’irresponsabilité de certains
acteurs financiers mal
encadrés par les pouvoirs publics.
Pourtant, la crise s’est chargée de démontrer
que les marchés ne sont pas
efficients, et qu’ils ne permettent pas une allocation efficace du
capital. Les
conséquences de ce fait en matière de régulation
et de politique économique
sont immenses. La théorie de l’efficience repose sur
l’idée que les
investisseurs recherchent et trouvent l’information la plus fiable
possible sur
la valeur des projets qui sont en concurrence pour trouver un
financement. A en
croire cette théorie, le prix qui se forme sur un marché
reflète les jugements
des investisseurs et synthétise l’ensemble de l’information
disponible :
il constitue donc une bonne estimation de la vraie valeur des titres.
Or, cette
valeur est supposée résumer toute l’information
nécessaire pour orienter
l’activité économique et ainsi la vie sociale. Ainsi, le
capital s’investit
dans les projets les plus rentables et délaisse les projets les
moins
efficaces. Telle est l’idée centrale de cette
théorie : la concurrence
financière produit des prix justes qui constituent des signaux
fiables pour les
investisseurs et orientent efficacement le développement
économique.
Mais la crise est venue confirmer les différents
travaux critiques qui
avaient mis en doute cette proposition. La concurrence
financière ne produit
pas nécessairement des prix justes. Pire : la concurrence
financière est
souvent déstabilisante et conduit à des évolutions
de prix excessives et
irrationnelles, les bulles financières.
L’erreur majeure de la théorie de l’efficience des
marchés financiers
consiste à transposer aux produits financiers la théorie
habituelle des marchés
de biens ordinaires. Sur ces derniers, la concurrence est pour partie
autorégulatrice en vertu de ce qu’on nomme la
« loi » de l’offre et
de la demande : lorsque le prix d’un bien augmente, alors les
producteurs
vont augmenter leur offre et les acheteurs réduire leur
demande ; le prix
va donc baisser et revenir près de son niveau
d’équilibre. Autrement dit, quand
le prix d’un bien augmente, des forces de rappel tendent à
freiner puis
inverser cette hausse. La concurrence produit ce qu’on appelle des
« feedbacks négatifs », des forces de
rappel qui vont dans le sens
contraire du choc initial. L’idée d’efficience naît d’une
transposition directe
de ce mécanisme à la finance de marché.
Or, pour cette dernière, la situation est très
différente. Quand le prix
augmente, il est fréquent d’observer, non pas une baisse mais
une hausse de la
demande ! En effet la hausse du prix signifie un rendement accru
pour ceux
qui possèdent le titre, du fait de la plus-value
réalisée. La hausse du prix
attire donc de nouveaux acheteurs, ce qui renforce encore la hausse
initiale.
Les promesses de bonus poussent les traders à amplifier encore
le mouvement.
Jusqu’à l’incident, imprévisible mais inévitable,
qui provoque l’inversion des
anticipations et le krach. Ce phénomène digne des moutons
de Panurge est un
processus à « feedbacks positifs », qui
aggrave les déséquilibres.
C’est la bulle spéculative : une hausse cumulative des prix
qui se nourrit
elle-même. Ce type de processus ne produit pas des prix justes,
mais au
contraire des prix inadéquats.
La place prépondérante occupée par les
marchés financiers ne peut donc
conduire à une quelconque efficacité. Plus même,
elle est une source permanente
d’instabilité, comme le montre clairement la série
ininterrompue de bulles que
nous avons connue depuis 20 ans : Japon, Asie du Sud-Est,
Internet, Marchés
émergents, Immobilier, Titrisation. L’instabilité
financière se traduit ainsi
par de fortes fluctuations des taux de change et de la Bourse,
manifestement
sans rapport avec les fondamentaux de l’économie. Cette
instabilité, née du
secteur financier, se propage à l’économie réelle
par de nombreux mécanismes.
Pour réduire l’inefficience et l’instabilité des
marchés financiers, nous
suggérons quatre mesures :
Mesure n°1 : cloisonner strictement les
marchés financiers et les
activités des acteurs financiers, interdire aux banques de
spéculer pour leur
compte propre, pour éviter la propagation des bulles et des
krachs
Mesure n°2 : Réduire la liquidité et la
spéculation déstabilisatrice
par des contrôles sur les mouvements de capitaux et des taxes sur
les transactions
financières
Mesure n°3 : limiter les transactions
financières à celles répondant
aux besoins de l’économie réelle (ex. : CDS
uniquement pour les détenteurs
des titres assurés, etc.)
Mesure n°4 : plafonner la rémunération
des traders
FAUSSE EVIDENCE N°2 : LES MARCHES FINANCIERS
SONT FAVORABLES A
LA CROISSANCE ECONOMIQUE
L’intégration financière a porté le
pouvoir de la finance à son zénith par
le fait qu’elle unifie et centralise la propriété
capitaliste à l’échelle
mondiale. Désormais c’est elle qui détermine les normes
de rentabilité exigées
de l’ensemble des capitaux. Le projet était que la finance de
marché se
substitue au financement bancaire des investissements. Projet qui a
d’ailleurs
échoué, puisqu’aujourd’hui, globalement, ce sont les
entreprises qui financent
les actionnaires au lieu du contraire. La gouvernance des entreprises
s’est
néanmoins profondément transformée pour atteindre
les normes de rentabilité du
marché. Avec la montée en puissance de la valeur
actionnariale, s’est imposée
une conception nouvelle de l’entreprise et de sa gestion,
pensées comme étant
au service exclusif de l’actionnaire. L’idée d’un
intérêt commun propre aux
différentes parties prenantes liées à l’entreprise
a disparu. Les dirigeants
des entreprises cotées en Bourse ont désormais pour
mission première de
satisfaire le désir d’enrichissement des actionnaires et lui
seul. En
conséquence, ils cessent eux-mêmes d’être des
salariés, comme le montre
l’envolée démesurée de leurs
rémunérations. Comme l’avance la théorie de
« l’agence », il s’agit de faire en sorte que les
intérêts des
dirigeants soient désormais convergents avec ceux des
actionnaires.
Le ROE (Return on Equity, ou rendement des capitaux propres)
de 15% à 25%
est désormais la norme qu’impose le pouvoir de la finance aux
entreprises et
aux salariés. La liquidité est l’instrument de ce
pouvoir, permettant à tout
moment aux capitaux non satisfaits d’aller voir ailleurs. Face à
cette
puissance, le salariat comme la souveraineté politique
apparaissent de par leur
fractionnement en état d’infériorité. Cette
situation déséquilibrée conduit à
des exigences de profit déraisonnables, car elles brident la
croissance
économique et conduisent à une augmentation continue des
inégalités de revenu.
D’une part les exigences de profitabilité inhibent fortement
l’investissement : plus la rentabilité demandée est
élevée, plus il est
difficile de trouver des projets suffisamment performants pour la
satisfaire.
Les taux d’investissement restent historiquement faibles en Europe et
aux
États-Unis. D’autre part, ces exigences provoquent une constante
pression à la
baisse sur les salaires et le pouvoir d’achat, ce qui n’est pas
favorable à la
demande. Le freinage simultané de l’investissement et de la
consommation
conduit à une croissance faible et à un chômage
endémique. Cette tendance a été
contrecarrée dans les pays anglo-saxons par le
développement de l’endettement
des ménages et par les bulles financières qui
créent une richesse fictive,
permettent une croissance de la consommation sans salaires, mais se
terminent
par des krachs.
Pour remédier aux effets négatifs des
marchés financiers sur l’activité
économique nous mettons en débat trois mesures :
Mesure n°5 : renforcer significativement les
contre-pouvoirs dans les
entreprises pour obliger les directions à prendre en compte les
intérêts de
l’ensemble des parties prenantes
Mesure n°6 : accroître fortement l’imposition
des très hauts revenus
pour décourager la course aux rendements insoutenables
Mesure n°7 : réduire la dépendance des
entreprises vis-à-vis des
marchés financiers, en développant une politique publique
du crédit (taux
préférentiels pour les activités prioritaires au
plan social et
environnemental)
FAUSSE EVIDENCE N° 3 : LES MARCHES SONT
DE BONS JUGES DE
LA SOLVABILITE DES ETATS
Selon les tenants de l’efficience des marchés
financiers, les opérateurs de
marché prendraient en compte la situation objective des finances
publiques pour
évaluer le risque de souscrire à un emprunt
d’État. Prenons le cas de la dette
grecque : les opérateurs financiers et les décideurs
s’en remettent aux
seules évaluations financières pour juger la situation.
Ainsi, lorsque le taux
exigé de la Grèce est monté à plus de 10%,
chacun en a déduit que le risque de
défaut était proche : si les investisseurs exigent
une telle prime de
risque, c’est que le danger est extrême.
C’est là une profonde erreur si l’on comprend la vraie
nature de
l’évaluation par le marché financier. Celui-ci
n’étant pas efficient, il
produit très souvent des prix totalement
déconnectés des fondamentaux. Dans ces
conditions, il est déraisonnable de s’en remettre aux seules
évaluations
financières pour juger d’une situation. Évaluer la valeur
d’un titre financier
n’est pas une opération comparable à la mesure d’une
grandeur objective, par
exemple à l’estimation du poids d’un objet. Un titre financier
est un droit sur
des revenus futurs : pour l’évaluer il faut prévoir
ce que sera ce futur.
C’est affaire de jugement, pas de mesure objective, parce qu’à
l’instant t,
l’avenir n’est aucunement prédéterminé. Dans les
salles de marché, il n’est que
ce que les opérateurs imaginent qu’il sera. Un prix financier
résulte d’un
jugement, une croyance, un pari sur l’avenir : rien n’assure que
le
jugement des marchés ait une quelconque
supériorité sur les autres formes de
jugement.
Surtout l’évaluation financière n’est pas
neutre : elle affecte l’objet
mesuré, elle engage et construit le futur qu’elle imagine. Ainsi
les agences de
notation financières contribuent largement à
déterminer les taux d’intérêt sur
les marchés obligataires en attribuant des notes empruntes d’une
grande
subjectivité voire d’une volonté d’alimenter
l’instabilité, source de profits
spéculatifs. Lorsqu’elles dégradent la notation d’un
État, elles accroissent le
taux d’intérêt exigé par les acteurs financiers
pour acquérir les titres de la
dette publique de cet État, et augmentent par
là-même le risque de faillite
qu’elles ont annoncé.
Pour réduire l’emprise de la psychologie des
marchés sur le financement des
États nous mettons en débat deux mesures :
Mesure n°8 : les agences de notation
financière ne doivent pas être
autorisées à peser arbitrairement sur les taux
d’intérêt des marchés
obligataires en dégradant la note d’un État : on
devrait réglementer leur
activité en exigeant que cette note résulte d’un calcul
économique transparent.
Mesure n°8bis : affranchir les États de la
menace des marchés
financiers en garantissant le rachat des titres publiques par la BCE.
FAUSSE EVIDENCE N° 4 : L’ENVOLEE DES
DETTES PUBLIQUES
RESULTE D’UN EXCES DE DEPENSES
Michel Pébereau, l’un des
« parrains » de la banque française,
décrivait en 2005 dans l’un de ces rapports officiels ad hoc,
une France
étouffée par la dette publique et sacrifiant ses
générations futures en
s’adonnant à des dépenses sociales
inconsidérées. L’État s’endettant comme un
père de famille alcoolique qui boit au dessus de ses
moyens : telle est la
vision ordinairement propagée par la plupart des
éditorialistes. L’explosion
récente de la dette publique en Europe et dans le monde est
pourtant due à tout
autre chose : aux plans de sauvetage de la finance et surtout
à la
récession provoquée par la crise bancaire et
financière qui a commencé en
2008 : le déficit public moyen dans la zone euro
n’était que de 0,6% du
PIB en 2007, mais la crise l’a fait passer à 7% en 2010. La
dette publique est
passée en même temps de 66% à 84% du PIB.
Cependant la montée de la dette publique, en France et
dans de nombreux pays
européens a d’abord été modérée et
antérieure à cette récession : elle provient
largement non pas d’une tendance à la hausse des dépenses
publiques – puisqu’au
contraire celles-ci, en proportion du PIB, sont stables ou en baisse
dans
l’Union européenne depuis le début des années 1990
– mais de l’effritement des
recettes publiques, du fait de la faiblesse de la croissance
économique sur la
période, et de la contre-révolution fiscale menée
par la plupart des
gouvernements depuis vingt-cinq ans. Sur plus long terme la
contre-révolution
fiscale a continûment alimenté le gonflement de la dette
d’une récession à
l’autre. Ainsi en France, un récent rapport parlementaire
chiffre à 100
milliards d’euros en 2010 le coût des baisses d’impôts
consenties entre 2000 et
2010, sans même inclure les exonérations de cotisations
sociales (30 milliards)
et d’autres « dépenses fiscales ». Faute
d’harmonisation fiscale, les
États européens se sont livrées à la
concurrence fiscale, baissant les impôts
sur les sociétés, les hauts revenus et les patrimoines.
Même si le poids
relatif de ses déterminants varie d’un pays à l’autre, la
hausse quasi-générale
des déficits publics et des ratios de dette publique en Europe
au cours des
trente dernières années ne résulte pas
principalement d’une dérive coupable des
dépenses publiques. Un diagnostic qui ouvre évidemment
d’autres pistes que la
sempiternelle réduction des dépenses publiques.
Pour restaurer un débat public informé sur
l’origine de la dette et donc les
moyens d’y remédier nous mettons en débat une
proposition :
Mesure n° 9 : Réaliser un audit public et
citoyen des dettes
publiques, pour déterminer leur origine et connaître
l’identité des principaux
détenteurs de titres de la dette et les montants détenus.
FAUSSE EVIDENCE N°5 : IL FAUT REDUIRE LES
DEPENSES POUR REDUIRE
LA DETTE PUBLIQUE
Même si l’augmentation de la dette publique
résultait en partie d’une hausse
des dépenses publiques, couper dans ces dépenses ne
contribuerait pas forcément
à la solution. Car la dynamique de la dette publique n’a pas
grand chose à voir
avec celle d’un ménage : la macroéconomie n’est pas
réductible à
l’économie domestique. La dynamique de la dette dépend en
toute généralité de
plusieurs facteurs : le niveau des déficits primaires, mais
aussi l’écart
entre le taux d’intérêt et le taux de croissance nominal
de l’économie.
Car si ce dernier est plus faible que le taux
d’intérêt, la dette va
s’accroître mécaniquement du fait de « l’effet
boule de
neige » : le montant des intérêts explose,
et le déficit total (y
compris les intérêts de la dette) aussi. Ainsi, au
début des années 1990, la
politique du franc fort menée par Bérégovoy et
maintenue malgré la récession de
1993-94 s’est traduite par un taux d’intérêt durablement
plus élevé que le taux
de croissance, expliquant le bond de la dette publique de la France
pendant
cette période. C’est le même mécanisme qui
expliquait l’augmentation de la
dette dans la première moitié des années 1980,
sous l’impact de la révolution
néolibérale et de la politique de taux
d’intérêts élevés menée par Ronald
Reagan et Margaret Thatcher.
Mais le taux de croissance de l’économie lui-même
n’est pas indépendant des
dépenses publiques : à court terme l’existence de
dépenses publiques
stables limite l’ampleur des récessions
(« stabilisateurs
automatiques ») ; à long terme les
investissements et dépenses publiques
(éducation, santé, recherche, infrastructures...)
stimulent la croissance. Il
est faux d’affirmer que tout déficit public accroît
d’autant la dette publique,
ou que toute réduction du déficit permet de
réduire la dette. Si la réduction
des déficits plombe l’activité économique, la
dette s’alourdira encore plus.
Les commentateurs libéraux soulignent que certains pays (Canada,
Suède, Israël)
ont réalisé de très brutaux ajustements de leurs
comptes publics dans les
années 1990 et connu immédiatement après un fort
rebond de la croissance. Mais
cela n’est possible que si l’ajustement concerne un pays isolé,
qui regagne
rapidement de la compétitivité sur ses concurrents. Ce
qu’oublient évidemment
les partisans de l’ajustement structurel européen, c’est que les
pays européens
ont pour principaux clients et concurrents les autres pays
européens, l’Union
européenne étant globalement peu ouverte sur
l’extérieur. Une réduction
simultanée et massive des dépenses publiques de
l’ensemble des pays de l’Union
ne peut avoir pour effet qu’une récession aggravée et
donc un nouvel
alourdissement de la dette publique.
Pour éviter que le rétablissement des finances
publiques ne provoque un
désastre social et politique nous mettons en débat deux
mesures :
Mesure n°10 : Maintenir le niveau des protections
sociales, voire les
améliorer (assurance-chômage, logement…) ;
Mesure n°11 : accroître l’effort
budgétaire en matière d’éducation, de
recherche, d’investissements dans la reconversion écologique...
pour mettre en
place les conditions d’une croissance soutenable, permettant une forte
baisse
du chômage.
FAUSSE EVIDENCE N°6 : LA DETTE PUBLIQUE
REPORTE LE PRIX DE NOS
EXCES SUR NOS PETITS-ENFANTS
Il est une autre affirmation fallacieuse qui confond
économie ménagère et
macroéconomie, celle selon laquelle la dette publique serait un
transfert de
richesse au détriment des générations futures. La
dette publique est bien un
mécanisme de transfert de richesses, mais c’est surtout des
contribuables
ordinaires vers les rentiers.
En effet, se fondant sur la croyance rarement
vérifiée selon laquelle
baisser les impôts stimulerait la croissance et accroîtrait
in fine les
recettes publiques, les États européens ont depuis 1980
imité les USA dans une
politique de moins-disant fiscal systématique. Les
réductions d’impôt et de
cotisations se sont multipliées (sur les bénéfices
des sociétés, sur le revenu
des particuliers les plus aisés, sur les patrimoines, sur les
cotisations
patronales...), mais leur impact sur la croissance économique
est resté très
incertain. Ces politiques fiscales anti-redistributives ont donc
aggravé à la
fois, et de façon cumulative, les inégalités
sociales et les déficits publics.
Ces politiques fiscales ont obligé les administrations
publiques à
s’endetter auprès des ménages aisés et des
marchés financiers pour financer les
déficits ainsi créés. C’est ce qu’on pourrait
appeler « l’effet
jackpot » : avec l’argent économisé sur
leurs impôts, les riches ont
pu acquérir les titres (porteurs d’intérêts) de la
dette publique émise pour
financer les déficits publics provoqués par les
réductions d’impôts... Le
service de la dette publique en France représente ainsi 40
milliards d’euros
par an, presqu’autant que les recettes de l’impôt sur le revenu.
Tour de force
d’autant plus brillant qu’on a ensuite réussi à faire
croire au public que la
dette publique était la faute des fonctionnaires, des
retraités et des malades.
L’accroissement de la dette publique en Europe ou aux USA
n’est donc pas le
résultat de politiques keynésiennes expansionnistes ou de
politiques sociales
dispendieuses mais bien plutôt d’une politique en faveur des
couches
privilégiées : les « dépenses
fiscales » (baisses d’impôts et de
cotisations) augmentent le revenu disponible de ceux qui en ont le
moins
besoin, qui du coup peuvent accroître encore davantage leurs
placements
notamment en Bons du Trésor, lesquels sont
rémunérés en intérêts par
l’impôt
prélevé sur tous les contribuables. Au total se met en
place un mécanisme de
redistribution à rebours, des classes populaires vers les
classes aisées, via
la dette publique dont la contrepartie est toujours de la rente
privée.
Pour redresser de façon équitable les finances
publiques en Europe et en
France nous mettons en débat deux mesures :
Mesure n°12 : redonner un caractère fortement
redistributif à la
fiscalité directe sur les revenus (suppression des niches,
création de
nouvelles tranches et augmentation des taux de l’impôt sur le
revenu…)
Mesure
n°13 : supprimer les exonérations consenties aux
entreprises sans effets suffisants
sur l’emploi
FAUSSE EVIDENCE N°7 : IL FAUT RASSURER LES
MARCHES FINANCIERS
POUR POUVOIR FINANCER LA DETTE PUBLIQUE
Au niveau mondial, la montée des dettes publiques doit
être analysée
corrélativement à la financiarisation. Durant les trente
dernières années, à la
faveur de la totale libéralisation de la circulation des
capitaux, la finance a
accru considérablement son emprise sur l’économie. Les
grandes entreprises
recourent de moins en moins au crédit bancaire et de plus en
plus aux marchés
financiers. Les ménages aussi voient une part croissante de leur
épargne
drainée vers la finance pour leurs retraites, via les divers
produits de
placement ou encore dans certains pays via le financement de leur
logement
(prêts hypothécaires). Les gestionnaires de portefeuille
cherchant à
diversifier les risques, ils recherchent des titres publics en
complément de
titres privés. Ils les trouvaient facilement sur les
marchés car les
gouvernements menaient des politiques similaires conduisant à un
essor des déficits :
taux d’intérêt élevés, baisses
d’impôts ciblées sur les hauts revenus,
incitations massives à l’épargne financière des
ménages pour favoriser les
retraites par capitalisation, etc.
Au niveau de l’UE, la financiarisation de la dette publique a
été inscrite
dans les traités : depuis Maastricht les Banques centrales
ont
interdiction de financer directement les États, qui doivent
trouver prêteurs
sur les marchés financiers. Cette « répression
monétaire » accompagne
la « libération financière » et
prend l’exact contrepied des
politiques adoptées après la grande crise des
années 1930, de « répression
financière » (restrictions drastiques à la
liberté d’action de la finance)
et de « libération monétaire »
(avec la fin de l’étalon-or). Il
s’agit de soumettre les États, supposés par nature trop
dépensiers, à la
discipline de marchés financiers supposés par nature
efficients et omniscients.
Résultat de ce choix doctrinaire, la Banque centrale
européenne n’a ainsi
pas le droit de souscrire directement aux émissions
d’obligations publique des
États européens. Privés de la garantie de pouvoir
toujours se financer auprès
de la Banque Centrale, les pays du Sud ont ainsi été les
victimes d’attaques
spéculatives. Certes depuis quelques mois, alors qu’elle s’y
était toujours
refusé au nom d’une orthodoxie sans faille, la BCE achète
des obligations
d’État au taux d’intérêt du marché pour
calmer les tensions sur le marché
obligataire européen. Mais rien ne dit que cela suffira, si la
crise de la
dette s’aggrave et que les taux d’intérêt de marché
s’envolent. Il pourrait
alors être difficile de maintenir cette orthodoxie
monétaire dénuée de
fondements scientifiques sérieux.
Pour remédier au problème de la dette publique
nous mettons en débat deux
mesures :
Mesure n°14 : autoriser la Banque centrale
européenne à financer
directement les États (ou à imposer aux banques
commerciales de souscrire à
l’émission d’obligations publiques) à bas taux
d’intérêt, desserrant ainsi le
carcan dans lequel les marchés financiers les étreignent
Mesure n°15 : si nécessaire, restructurer la
dette publique, par
exemple en plafonnant le service de la dette publique à un
certain % du
PIB, et en opérant une discrimination entre les
créanciers selon le volume des
titres qu’ils détiennent : les très gros rentiers
(particuliers ou
institutions) doivent consentir un allongement sensible du profil de la
dette,
voire des annulations partielles ou totales. Il faut aussi
renégocier les taux
d’intérêt exorbitants des titres émis par les pays
en difficulté depuis la
crise.
FAUSSE EVIDENCE N°8 : L’UNION
EUROPÉNNE DÉFEND LE MODELE SOCIAL
EUROPÉEN
La construction européenne apparaît comme une
expérience ambiguë. Deux
visions de l’Europe coexistent, sans oser s’affronter ouvertement. Pour
les
sociaux-démocrates l’Europe aurait dû se donner l’objectif
de promouvoir le
modèle social européen, fruit du compromis social de
l’après seconde guerre
mondiale, avec sa protection sociale, ses services publics et ses
politiques
industrielles. Elle aurait dû constituer un rempart face à
la mondialisation
libérale, un moyen de protéger, de faire vivre et
progresser ce modèle.
L’Europe aurait dû défendre une vision spécifique
de l’organisation de
l’économie mondiale, la mondialisation régulée par
des organismes de
gouvernance mondiale. Elle aurait dû permettre aux pays membres
de maintenir un
niveau élevé de dépenses publiques et de
redistribution, en protégeant leur
capacité de les financer par l’harmonisation de la
fiscalité sur les personnes,
les entreprises, les revenus du capital.
Cependant l’Europe n’a pas voulu assumer sa
spécificité. La vision dominante
actuellement à Bruxelles et au sein de la plupart des
gouvernements nationaux
est au contraire celle d’une Europe libérale, dont l’objectif
est d’adapter les
sociétés européennes aux exigences de la
mondialisation : la construction
européenne est l’occasion de mettre en cause le modèle
social européen et de
déréguler l’économie. La prééminence
du droit de la concurrence sur les
réglementations nationales et sur les droits sociaux dans le
Marché unique
permet d’introduire plus de concurrence sur les marchés des
produits et des
services, de diminuer l’importance des services publics et d’organiser
la mise
en concurrence des travailleurs européens. La concurrence
sociale et fiscale a
permis de réduire les impôts, notamment sur les revenus du
capital et des
entreprises (les « bases mobiles »), et de faire
pression sur les
dépenses sociales. Les traités garantissent quatre
libertés
fondamentales : la libre circulation des personnes, des
marchandises, des
services et des capitaux. Mais loin de se limiter au marché
intérieur, la
liberté de circulation des capitaux a été
accordée aux investisseurs du monde
entier, soumettant ainsi le tissu productif européen aux
contraintes de
valorisation des capitaux internationaux. La construction
européenne apparaît
comme un moyen d’imposer aux peuples des réformes
néolibérales.
L’organisation de la politique macroéconomique
(indépendance de la Banque
Centrale Européenne vis-à-vis du politique, Pacte de
stabilité) est marquée par
la méfiance envers les gouvernements démocratiquement
élus. Il s’agit de priver
les pays de toute autonomie en matière de politique
monétaire comme en matière
budgétaire. L’équilibre budgétaire doit être
atteint, puis toute politique
discrétionnaire de relance bannie, pour ne plus laisser jouer
que la
« stabilisation automatique ». Aucune politique
conjoncturelle
commune n’est mise en œuvre au niveau de la zone, aucun objectif commun
n’est
défini en termes de croissance ou d’emploi . Les
différences de situation entre
les pays ne sont pas prises en compte, puisque le pacte ne
s’intéresse ni aux
taux d’inflation ni aux déficits extérieurs
nationaux ; les objectifs de
finances publiques ne tiennent pas compte des situations
économiques
nationales.
Les instances européennes ont tenté d’impulser
des réformes structurelles
(par les Grandes orientations de politiques économiques, la
Méthode ouvertes de
coordination, ou l’Agenda de Lisbonne) avec un succès
très inégal. Leur mode
d’élaboration n’était ni démocratique, ni
mobilisateur, leur orientation
libérale ne correspondait pas obligatoirement aux politiques
décidées au niveau
national, compte tenu des rapports de forces existant dans chaque pays.
Cette
orientation n’a pas connue d’emblée les succès
éclatants qui l’auraient
légitimée. Le mouvement de libéralisation
économique a été remis en cause
(échec de la directive Bolkestein) ; certains pays ont
été tentés de
nationaliser leur politique industrielle tandis que la plupart
s’opposaient à
l’européanisation de leurs politiques fiscales ou sociales.
L’Europe sociale
est restée un vain mot, seule l’Europe de la concurrence et de
la finance s’est
réellement affirmée.
Pour que l’Europe puisse promouvoir véritablement un
modèle social européen,
nous mettons en débat deux mesures :
Mesure n°16 : remettre en cause la libre circulation
des capitaux et
des marchandises entre l’Union européenne et le reste du monde,
en négociant
des accords multilatéraux ou bilatéraux si
nécessaire
Mesure n°17 : au lieu de la politique de concurrence,
faire de
« l’harmonisation dans le progrès » le fil
directeur de la
construction européenne. Mettre en place des objectifs communs
à portée
contraignante en matière de progrès social comme en
matière macroéconomique (des
GOPS, grandes orientations de politique sociale)
FAUSSE EVIDENCE N°9 : L’EURO EST UN BOUCLIER
CONTRE LA CRISE
L’euro aurait dû être un facteur de protection
contre la crise financière
mondiale. Après tout, la suppression de toute incertitude sur
les taux de
change entre monnaies européennes a éliminé un
facteur majeur d’instabilité.
Pourtant, il n’en a rien été : l’Europe est plus
durement et plus
durablement affectée par la crise que le reste du monde. Cela
tient aux
modalités-mêmes de construction de l’union
monétaire.
Depuis 1999 la zone euro a connu une croissance relativement
médiocre et un
accroissement des divergences entre les États membres en termes
de croissance,
d’inflation, de chômage et de déséquilibres
extérieurs. Le cadre de politique
économique de la zone euro, qui tend à imposer des
politiques macroéconomiques
semblables pour des pays dans des situations différentes, a
élargi les
disparités de croissance entre les États membres. Dans la
plupart des pays, en
particulier les plus grands, l’introduction de l’euro n’a pas
provoqué
l’accélération promise de la croissance. Pour d’autres,
il y a eu croissance
mais au prix de déséquilibres difficilement soutenables.
La rigidité monétaire
et budgétaire, renforcée par l’euro, a permis de faire
porter tout le poids des
ajustements sur le travail. On a promu la flexibilité et
l’austérité salariale,
réduit la part des salaires dans le revenu total, accru les
inégalités.
Cette course au moins disant social a été
remportée par l’Allemagne qui a su
dégager d’importants surplus commerciaux au détriment de
ses voisins et surtout
de ses propres salariés, en s’imposant une baisse du coût
du travail et des
prestations sociales, ce qui lui a conféré un avantage
commercial par rapport à
ses voisins qui n’ont pu traiter leurs travailleurs aussi durement. Les
excédents commerciaux allemands pèsent sur la croissance
des autres pays. Les
déficits budgétaires et commerciaux des uns ne sont que
la contrepartie des
excédents des autres... Les États membres n’ont pas
été capables de définir une
stratégie coordonnée.
La zone euro aurait du être moins touché que les
États-Unis ou le
Royaume-Uni par la crise financière. Les ménages sont
nettement moins impliqués
dans les marchés financiers, qui sont moins sophistiqués.
Les finances
publiques étaient dans une meilleure situation ; le
déficit public de
l’ensemble des pays de la zone était de 0,6% du PIB en 2007,
contre près de 3%
aux Etats-Unis, au Royaume-Uni ou au Japon. Mais la zone euro souffrait
d’un
creusement des déséquilibres : les pays du Nord
(Allemagne, Autriche,
Pays-Bas, Pays Scandinaves) bridaient leurs salaires et leurs demandes
internes
et accumulaient des excédents extérieurs, alors que les
pays du Sud (Espagne,
Grèce, Irlande) connaissaient une croissance vigoureuse
impulsée par des taux
d’intérêt faibles relativement au taux de croissance, tout
en accumulant des
déficits extérieurs.
Alors que la crise financière est partie des
États-Unis, ceux-ci ont tenté
de mettre en œuvre une réelle politique de relance
budgétaire et monétaire,
tout en initiant un mouvement de re-régulation
financière. L’Europe au
contraire n’a pas su s’engager dans une politique suffisamment
réactive. De
2007 à 2010, l’impulsion budgétaire a été
de l’ordre de 1,6 point de PIB dans
la zone Euro ; de 3,2 points au Royaume-Uni ; de 4,2 points
aux
États-Unis. La perte de production due à la crise a
été nettement plus forte
dans la zone euro qu’aux États-Unis. Le creusement des
déficits dans la zone a
été subi plutôt que le résultat d’une
politique active.
En même temps, la Commission a continué de lancer
des procédures de déficit
excessif contre les États-membres de sorte qu’à la
mi-2010 pratiquement tous
les États de la zone y étaient soumis. Elle a
demandé aux États-membres de
s’engager à revenir avant 2013 ou 2014 sous la barre de 3%,
indépendamment de
l’évolution économique. Les instances européennes
ont continué de réclamer des
politiques salariales restrictives et des remises en cause des
systèmes publics
de retraite et de santé, au risque évident d’enfoncer le
continent dans la
dépression et d’accroître les tensions entre les pays.
Cette absence de
coordination, et plus fondamentalement l’absence d’un vrai budget
européen
permettant une solidarité effective entre les États
membres, ont incité les
opérateurs financiers à se détourner de l’euro,
voire à spéculer ouvertement
contre lui.
Pour que l’euro puisse réellement protéger les
citoyens européens de la
crise nous mettons en débat deux mesures :
Mesure n°18 : assurer une véritable
coordination des politiques
macroéconomiques et une réduction concertée des
déséquilibres commerciaux entre
pays européens
Mesure n°19 : compenser les
déséquilibres de paiements en Europe par
une Banque de Règlements (organisant les prêts entre pays
européens)
Mesure n°20 : si la crise de l’euro mène
à son éclatement, et en
attendant la montée en régime du budget européen
(cf. infra), établir un régime
monétaire intraeuropéen (monnaie commune de type
« bancor ») qui
organise la résorption des déséquilibres des
balances commerciales au sein de
l’Europe
FAUSSE EVIDENCE N°10 : LA CRISE GRECQUE A
ENFIN PERMIS
D’AVANCER VERS UN GOUVERNEMENT ECONOMIQUE ET UNE VRAIE SOLIDARITE
EUROPEENNE
A partir de la mi-2009, les marchés financiers ont
commencé à spéculer sur
les dettes des pays européens. Globalement, la forte hausse des
dettes et des
déficits publics à l’échelle mondiale n’a pas
(encore) entrainé de hausses des
taux longs : les opérateurs financiers estiment que les
banques centrales
maintiendront longtemps les taux monétaires réels
à un niveau proche de zéro,
et qu’il n’y a pas de risque d’inflation ni de défaut d’un grand
pays. Mais les
spéculateurs ont perçu les failles de l’organisation de
la zone euro. Alors que
les gouvernements des autres pays développés peuvent
toujours être financés par
leur Banque centrale, les pays de la zone euro ont renoncé
à cette possibilité,
et dépendent totalement des marchés pour financer leurs
déficits. Du coup, la
spéculation a pu se déclencher sur les pays les plus
fragiles de la zone :
Grèce, Espagne, Irlande.
Les instances européennes et les gouvernements ont
tardé à réagir, ne
voulant pas donner l’impression que les pays membres avaient droit
à un soutien
sans limite de leurs partenaires et voulant sanctionner la
Grèce, coupable
d’avoir masqué – avec l’aide de Goldman Sachs – l’ampleur de ses
déficits.
Toutefois, en mai 2010, la BCE et les pays membres ont dû
créer dans l’urgence
un Fonds de stabilisation pour indiquer aux marchés qu’ils
apporteraient ce
soutien sans limite aux pays menacés. En contrepartie, ceux-ci
ont du annoncer
des programmes d’austérité budgétaire sans
précédent, qui vont les condamner à
un recul de l’activité à court terme et à une
longue période de récession. Sous
pression du FMI et de la Commission européenne la Grèce
doit privatiser ses
services publics et l’Espagne flexibiliser son marché du
travail. Même la
France et l’Allemagne, qui ne sont pas attaqués par la
spéculation, ont annoncé
des mesures restrictives.
Pourtant, globalement, la demande n’est aucunement excessive
en Europe. La
situation des finances publiques est meilleure que celle des
États-Unis ou de
la Grande-Bretagne, laissant des marges de manœuvre budgétaire.
Il faut
résorber les déséquilibres de façon
coordonnée : les pays excédentaires du
Nord et du centre de l’Europe doivent mener des politiques
expansionnistes –
hausse des salaires, des dépenses sociales... - pour compenser
les politiques
restrictives des pays du Sud. Globalement, la politique
budgétaire ne doit pas
être restrictive dans la zone Euro, tant que l’économie
européenne ne se
rapproche pas à une vitesse satisfaisante du plein-emploi.
Mais les partisans des politiques budgétaires
automatiques et restrictives
en Europe sont malheureusement aujourd’hui renforcés. La crise
grecque permet
de faire oublier les origines de la crise financière. Ceux qui
ont accepté de
soutenir financièrement les pays du Sud veulent imposer en
contrepartie un
durcissement du Pacte de Stabilité. La Commission et l’Allemagne
veulent
imposer à tous les pays membres d’inscrire l’objectif de budget
équilibré dans
leur constitution, de faire surveiller leur politique budgétaire
par des
comités d’experts indépendants. La Commission veut
imposer aux pays une longue
cure d’austérité pour revenir à une dette publique
inférieure à 60% du PIB.
S’il y a une avancée vers un gouvernement économique
européen, c’est vers un
gouvernement qui, au lieu de desserrer l’étau de la finance, va
imposer
l’austérité et approfondir les
« réformes » structurelles au
détriment des solidarités sociales dans chaque pays et
entre les pays.
La crise offre aux élites financières et aux
technocraties européennes la
tentation de mettre en œuvre la « stratégie du choc ,
en profitant de la
crise pour radicaliser l’agenda néolibéral. Mais cette
politique a peu de
chances de succès :
- La
diminution des dépenses publiques va compromettre l’effort
nécessaire à l’échelle européenne pour
soutenir les dépenses d’avenir
(recherche, éducation, politique familiale), pour aider
l’industrie européenne
à se maintenir et à investir dans les secteurs d’avenir
(économie verte).
- La
crise va permettre d’imposer de fortes
réductions des
dépenses sociales, objectif inlassablement recherché par
les tenants du
néolibéralisme, au risque de compromettre la
cohésion sociale, de réduire la
demande effective, de pousser les ménages à
épargner pour leur retraite et leur
santé auprès des institutions financières,
responsables de la crise.
- Les gouvernements et les instances
européennes se refusent à
organiser l’harmonisation fiscale qui permettrait la hausse
nécessaire des
impôts sur le secteur financier, sur les patrimoines importants
et les hauts
revenus.
- Les pays européens instaurent
durablement des politiques
budgétaires restrictives qui vont lourdement peser sur la
croissance. Les
recettes fiscales vont chuter. Aussi, les soldes publics ne seront
guère
améliorés, les ratios de dette seront
dégradés, les marchés ne seront pas
rassurés.
- Les pays européens, du fait de la
diversité de leurs cultures
politiques et sociales, n’ont pas pu se plier tous à la
discipline de fer
imposée par le traité de Maastricht ; ils ne se
plieront pas tous à son
renforcement actuellement organisé. Le risque d’enclencher une
dynamique de
repli sur soi généralisé est réel.
<>Pour avancer vers un véritable gouvernement
économique et une solidarité
européenne nous mettons en débat deux mesures :
Mesure n°21 : développer une fiscalité
européenne (taxe carbone, impôt
sur les bénéfices, …) et un véritable budget
européen pour aider à la
convergence des économies et tendre vers une égalisation
des conditions d’accès
aux services publics et sociaux dans les divers États membres
sur la base des
meilleures pratiques.
Mesure n°22 : lancer un vaste plan
européen, financé
par souscription auprès du public à taux
d’intérêt faible mais garanti, et/ou
par création monétaire de la BCE, pour engager la
reconversion écologique de
l’économie européenne.
CONCLUSION
METTRE EN DÉBAT LA POLITIQUE ECONOMIQUE, TRACER
DES CHEMINS POUR
REFONDER L’UNION EUROPEENNE
L’Europe s’est construite depuis trois décennies sur
une base technocratique
excluant les populations du débat de politique
économique. La doctrine
néolibérale, qui repose sur l’hypothèse
aujourd’hui indéfendable de
l’efficience des marchés financiers, doit être
abandonnée. Il faut rouvrir
l’espace des politiques possibles et mettre en débat des
propositions
alternatives et cohérentes, qui brident le pouvoir de la finance
et organisent
l’harmonisation dans le progrès des systèmes
économiques et sociaux européens.
Cela suppose la mutualisation d’importantes ressources
budgétaires, dégagées
par le développement d’une fiscalité européenne
fortement redistributrice. Il
faut aussi dégager les États de l’étreinte des
marchés financiers. C’est
seulement ainsi que le projet de construction européenne pourra
espérer
retrouver une légitimité populaire et démocratique
qui lui fait aujourd’hui
défaut.
Il n’est évidemment pas réaliste d’imaginer que
27 pays décideront en même
temps d’opérer une telle rupture dans la méthode et les
objectifs de la
construction européenne. La Communauté économique
européenne a commencé avec
six pays : la refondation de l’Union européenne passera
elle aussi au
début par un accord entre quelques pays désireux
d’explorer des voies
alternatives. A mesure que deviendront évidentes les
conséquences désastreuses
des politiques aujourd’hui adoptées, le débat sur les
alternatives montera
partout en Europe. Des luttes sociales et des changements politiques
interviendront à un rythme différent selon les pays. Des
gouvernements
nationaux prendront des décisions innovantes. Ceux qui le
désireront devront
adopter des coopérations renforcées pour prendre des
mesures audacieuses en
matière de régulation financière, de politique
fiscale ou sociale. Par des
propositions concrètes ils tendront la main aux autres peuples
pour qu’ils
rejoignent le mouvement.
C’est pourquoi il nous semble
important d’ébaucher et de mettre en débat dès
maintenant les grandes lignes de
politiques économiques alternatives qui rendront possible cette
refondation de
la construction européenne.
|
Enkonduko La monda ekonomia reprogreso, ebligita per
giganta enigo de ŝtataj elspezoj en la ekonomia cirkvito (de Usono al
Ĉinio),
estas fragila sed efektiva. Nur unu kontinento postrestas: Eŭropo. Retrovi la vojon al la kresko ne plu estas
politika prioritato. Ĝi
ekiris alian vojon: tiun de la batalo kontraŭ la ŝtataj deficitoj.
En eŭropa Unio,
tiuj deficitoj estas ja altaj – 7% meze en 2010 – sed multe malpli ol
la 11% de
Usono. Kiam iuj usonaj ŝtatoj kun economía pezo pli granda ol
tiu de Greklando,
por ekzemplo Kalifornio, estas en kvazaŭ bankroto, la financaj merkatoj
decidis
spekuli pri la suverenaj ŝuldoj de la eŭropaj landoj, kaj aparte de la
sudeŭropaj. Eŭropo estas kaptita en sia propra institucia kaptilo: la
ŝtatoj
devas deprunti de privataj financaj institucioj, kiuj akiras
malaltkostajn
disponeblaĵojn de la Eŭropa Centra Banko (ECB). La merkatoj tiel tenas
la
ŝlosilon de la financado de la ŝtatoj. En tiu situacio, la malesto de
eŭropa
solidareco estigas spekuladon, tiom kiom la taksaj agentejoj rolas por
pligrandigi la malfidon.
Necesis la malaltigo,
la 15-an de Junio, de la noto de Greklando fare de la agentejo Moody's,
por ke
la eŭropaj regantoj retrovu la vorton "neracieco", kiun ili tiom uzis
komence de la krizo de la riskopruntoj. Same, oni malkovras ke Hispanio
estas
multe pli minacata per la malforteco de sia kreska modelo kaj de sia
banka
sistemo ol per sia ŝtatŝuldo.
Por
"trankviligi la merkatojn", eŭrostabiliga fonduso estis improvizita,
kaj drastaj planoj, ofte blindaj, por redukti la ŝtatŝuldon, estis
lanĉitaj en
tuta Eŭropo. La ŝtatoficistoj estas la unue trafitaj, inkluzive en
Francio, kie
la altigo de la pensikotizoj estos maskita malaltigo de ilia salajro.
La nombro
de la ŝtatoficistoj malkreskas ĉie, minacante la ŝtatajn servojn. La
socialaj
monatribuoj, de Nederlando al Portugalio tra Francio kun la nuna
reformo de la
pensioj, estas survoje al grava redukto. La senlaboreco kaj la
malfirmeco de la
dungeco sendube kreskos en la venontaj jaroj. Tiuj decidoj estas
nerespondecaj
laŭ polítika kaj socia vidpunkto, kaj eĉ laŭ nura
ekonomíka vidpunkto.
Tiu polítiko, kiu
tre provizore reduktis la spekuladon, jam havas tre negativajn
socialajn
konsekvencojn en multaj eŭropaj landoj, kaj aparte por la junularo, la
laboristaro
kaj la plejmalfortuloj. Fine ĝi aktivigos la streĉojn en Eŭropo kaj
tiel
minacos la eŭropan konstruadon mem, kiu estas multe pli ol ekonomika
projekto.
Ekonomio estas konsiderata ja je la servo de la konstruado de
demokrata,
pacigita kaj unuigita kontinento. Anstataŭ tio, formo de diktaturo de
la
merkatoj sin trudas ĉie, kaj aparte nun en Portugalio, en Hispanio kaj
en Greklando,
tri landoj, kiuj estis diktaturoj ankoraŭ komence de la 1970-aj jaroj,
tio
estas antaŭ apenaŭ kvardek jaroj.
Interpreti tion
kiel la deziron "trankviligi la merkatojn" de la timigitaj regantoj,
aŭ kiel bona preteksto por trudi la elektojn diktitajn de la ideologio,
la
submetiĝo al tiu didakturo ne estas akceptebla, tiom ĝi pruvis sian
ekonomikan
senefikecon kaj sian detruan potencon politikan kaj socialan. Vera
demokrata
debato pri la elektoj de ekonomika politiko devas esti malfermita en
Francio kaj
en Eŭropo. Plej multaj ekonomikistoj, kiuj intervenas en la publika
debato,
faras tion por pravigi aŭ raciigi la submetiĝon de la politikistoj al
la
postuloj de la financaj merkatoj. Certe ja, la ŝtatpotenco devis ĉie
improvizi
kejnanismajn relanĉajn planojn kaj eĉ kelkfoje ŝtatigi provizore
bankojn. Sed
ili volas kiel eble plej frue fermi tiun parentezon. La novliberala
programo
estas ĉiam konsiderata kiel la nura legitima, malgraŭ siaj evidentaj
fiaskoj.
Fondita sur la hipotezo de la efikeco de la financaj merkatoj, ĝi
rekomendas la
redukton de la ŝtatŝuldo, la privatigon de ŝtataj servoj, la
fleksebligon
de la labormerkato, la liberigon de la komerco, de la financaj servoj
kaj de la
kapitalmerkatoj, la kreskigopn de konkurenco ĉiam kaj ĉie…
Kiel ekonomikistoj,
ni estas konsternitaj konstati ke tiuj politikoj estas ĉiam aktualaj
kaj ke
iliaj teoriaj fundamentoj ne estas redebatataj. La argumentoj
antaŭmetataj de
tridek jaroj por orienti la decidojn de la eŭropaj ekonomikaj politikoj
tamen
frakasiĝis kontraŭ la faktoj. La krizo rivelis la dogman kaj senbazan
karakteron de plej multaj asertataj evidentaĵoj ĝisnaŭze ripetataj
de la
decidantoj kaj ties konsilantoj. Se temas pri efikeco kaj racieco de la
financaj
merkatoj, pri neceso tranĉi en la elspezoj por redukti la ŝtatŝuldon,
aŭ pri
plifortigo de la "pakto pri stabileco", necesas demandi tiujn falsajn
evidentaĵojn kaj montri la plurecon de la eblaj elektoj rilataj al
ekonomika
politiko. Aliaj elektoj estas eblaj kaj dezireblaj, kondiĉe unue
malstreĉi la premon
truditan de la financa industrio al la ŝtataj politikoj.
Ĉi-sube ni faras
kritikan prezenton de dek postulatoj, kiuj daŭre inspiras ĉiutage la
decidojn
de la ŝtataj potencoj ĉie en Eŭropo, malgraŭ la pikaj malkonfirmoj
venintaj
de la financa krizo kaj de ties sekvoj. Temas pri falsaj evidentaĵoj,
kiuj
inspiras maljustajn kaj neefikajn decidojn, kontraŭ kiuj, ni prezentas
dudek du
kontraŭproponojn por debato. Ĉiu el ili ne ĉiam ricevas la unuanimecon
de la
subskribintoj de tiu teksto, sed ili devas estis serioze konsiderataj,
se oni
volas elirigi Eŭropon el la senelirejo.
FALSA EVIDENTAĴO
N°1 : LA FINANCAJ MERKATOJ ESTAS EFIKAJ
Nuntempe, fakto trudiĝas al ĉiuj
observantoj: la supera rolo, kiun ludas la financaj merkatoj en la
ekonomia
funkciado. Tio estas la rezulto de longa evoluo, kiu komenciĝis fin de
la
1970-aj jaroj. Kiamaniere, oni mezuras ĝin, tiu evoluo signas klaran
rompon,
tiom
kvantan kiel kvalitan, kompare al la antaŭaj jardekoj. Sub la premo de
la
financaj merkatoj, la tuta reguligo de kapitalismo profunde
transformiĝis,
naskante novan formon de kapitalismo, kiun iuj nomis "hereda
kapitalismo", "financa kapitalismo" aŭ ankaŭ "novliberala
kapitalismo".
Tiuj mutacioj trovis en la
hipotezo de informa efikeco de la financaj merkatoj, sian teorian
ĝustiĝon. Laŭ
tiu hipotezo, gravas disvolvi la financajn merkatojn, agi por ke ili
funkciu
kiel eble plej libere, ĉar ili konsistigas la solan mekanismon por
efika
atribuo de la kapitalo. La politikoj kondukataj kun obstinegeco dum
tridek
jaroj konformas al tiu rekomendo. Temis pri la starigo de financa
merkato,
monde integrita, sur kiu ĉiuj aktoroj (entreprenoj, familioj, ŝtatoj,
financaj
institucioj) povas interŝanĝi ĉiujn kategoriojn de valorpaperoj
(akcioj,
obligacioj, ŝuldoj, derivitaĵoj, valutoj) por ĉiuj templimo (longa,
mezlonga,
mallonga). La financaj merkatoj pli kaj pli similas al la merkato "sen
frotado" de la manlibroj: la ekonomika parolado sukcesis krei realaĵon.
La
merkatoj, estantaj pli kaj pli "perfektaj", laŭsignife de la
superrega ekonomika teorio, la analizistoj kredis ke la financa merkato
estis
fariĝinta por ĉiam multe pli stabila ol estintece. "La "granda
modereco" – tiu periodo de ekonomia kresko sen altigo de la salajroj,
kiu
okazis en Usono de 1990 ĝis 2007 – ŝajnis konfirmi tion.
Ankoraŭ nuntempe,
la G20 persistas en la ideo, ke la financaj merkatoj estas la bona
mekanismo por
la kapitala atribuo. La supereco kaj la integreco de la financaj
merkatoj plu estas la finajn celojn, kiun
celas la
nova financa reguligo. La krizo estas interpretata, ne kiel neevitebla
rezulto
de la logiko de la malreguligitaj merkatoj, sed kiel la rezulto de la
mahonesteco kaj nerespondeco de iuj financaj aktoroj malbone
kontrolataj de la
ŝtatpotencoj.
Kvankam, la krizo
ja montris ke la merkatoj ne estas efikaj, kaj ke ili ne ebligas efikan
atribuon de la kapitalo. La konsekvencoj de tiu fakto rilataj al
reguligo kaj
ekonomika politiko estas gravegaj. La teorio pri efikeco baziĝas sur
la ideo
ke la investantoj serĉas kaj trovas la plej fidindan informon pri la
valoro de projektoj, kiuj konkurencas por trovi financadon. Laŭ tiu
teorio, la
prezo,
kiu formiĝas sur iu merkato, spegulas la juĝojn de la investantoj kaj
sintezas
la tuton de la haveblaj informoj: ĝi konsistigas do bonan taksaĵon de
la
vera
valoro de la valorpaperoj. Tiu valoro estas supozata resumi la
kompletan
informon necesan por orienti la ekonomian agadon kaj tiel la socian
vivon.
Tiel, la kapitalo investiĝas en la plej profitaj projektoj kaj forlasas
la
malplej efikajn. Tio estas la centra ideo de tiu teorio: la financa
konkurenco
produktas ĝustajn prezojn, kiuj konsistigas fidindajn signalojn por la
investantoj kaj efike orientas la ekonomian disvolvon.
Sed la krizo
venis konfirmi la diversajn kritikajn esplorojn, kiuj ekdubigis tiun
postulaton. La financa konkurenco ne necese produktas ĝustajn prezojn.
Plej
malbone: la financa konkurenco ofte estas malstabiliga kaj kondukas al
ekscesaj
kaj neraciaj prezevoluoj: la financaj vezikoj.
La plej grava
eraro de tiu teorio pri efikeco de la financaj merkatoj kuŝas en la
transpono
al la financaj produktoj de la konata teorio de la ordinarvaraj
merkatoj. Sur
tiuj lastaj, la konkurenco estas parte memreguliga pro tio, kion oni
nomas la
"regulo" de la oferto kaj mendo: kiam la prezo de varo kreskas, tiam
la produktantoj kreskigas sian oferton kaj la aĉetantoj reduktas sian
mendon,
tiam la prezo malaltiĝas kaj revenas proksime de sia ekvilibra nivelo.
Alidirate, kiam la prezo de varo kreskas, retenaj fortoj tendencas
bremsi kaj
poste inversigi tiun kreskon. Konkurenco produktas tion, kion oni nomas
"negativaj retroagoj", retenaj fortoj, kiuj agas inverse de la
origina okazaĵo. La ideo pri efikeco naskiĝas de rekta transpono de tiu
mekanismo al la financaj merkatoj.
Sed, por tiuj
lastaj, la situacio tre malsimilas. Kiam la prezo kreskas, ofte
observeble
estas, ne malkresko se kresko de la mendo! Ĉar la kresko de la prezo
signifas
plialtan profiton por tiuj, kiuj posedas la valorpaperon, pro la
estigita
plivaloro. La kresko de la prezo allogas novajn aĉetantojn, kio
plikreskigas la
originan kreskon. La pluspromesoj instigas la transakciistojn ankoraŭ
amplifi
la movon. Ĝis la incidento, neantaŭvidebla sed neevitebla, kiu
inversigas la
anticipojn kaj kondukas al la frakasiĝo. Tiu fenomeno, konata kiel tiu
de la
ŝafoj de Panurgo, estas procezo kun "pozitivaj retroagoj", kiuj
pligravigas la malekvilibrojn. Tio estas la spekula veziko: akumula
kresko de
la prezoj, kiu nutras sin mem. Tiu tipo de procezo ne produktas ĝustajn
prezojn, sed male neadekvatajn prezojn.
La supera pozicio
akirita de la financaj merkatoj do ne povas konduki al iu ajn efikeco.
Eĉ pli,
ĝi estas konstanta fonto de nestabileco, kiel klare montras la
seninterrompa
serio de vezikoj, kiujn ni konis de dudek jaroj: Japanio, sudorienta
Azio,
Interneto, ekstaraj merkatoj, konstruado, valorpaperigo. La financa
nestabileco
montriĝas ankaŭ per ampleksa fluktuado de la valutkurzoj kaj de la
borso, evidente sen rilato kun la
fundamentoj de la
ekonomio. Tiu nestabileco, naskiĝinta de la financa sektoro, propagiĝas
al la
reala ekonomio per multaj mekanismoj.
Por redukti la
neefikecon kaj nestabilecon de la financaj merkatoj, ni sugestas kvar
proponojn:
Propono n°1:
strikte septi la financajn merkatojn kaj la agadojn de la financaj
aktoroj,
malpermesi al la bankoj spekuli por si mem, por eviti la propagiĝon de
la
vezikoj kaj frakasiĝoj,
Propono n°2:
redukti la disponeblecon kaj la malstabiligan spekuladon per kontroloj
pri la
kapitalmovoj kaj per impostoj pri la financaj transakcioj,
Propono n°3:
limigi la financajn transakciojn al tiuj respondaj al bezonoj de la
reala
ekonomio (por ekzemplo: CDS nur por la certigitaj posedantoj de
valorpaperoj,
ktp.),
Propono n°4:
plafonigi la laborenspezojn de la transakciistoj
FALSA
EVIDENTAĴO N°2: LA FINANCAJ MERKATOJ ESTAS BONAJ POR LA
EKONOMIA KRESKO
La financa integrado portis la povon de la financo al ĝia
zenito pro la
fakto ke ĝi unuigas kaj centrigas la kapitalisman proprietaĵon je monda
skalo.
Ekde nun, ĝi decidas pri la profitecaj normoj postulataj de ĉiuj
kapitaloj. La
projekto estis ke la merkata financo anstataŭu la bankan financadon de
la
investoj. Projekto, kiu fiaskis, ĉar hodiaŭ, entute, ne estas la
akciuloj, kiuj
financas la kompaniojn sed inverse. Tamen, la
regado de la entreprenoj profunde aliiĝis por atingi la profitecajn
normojn de la merkato. Kun la altiĝo de la akciulara valoro, sin trudis
nova
organizo de la entreprenoj kaj de ties administrado, elpensita por la
nura
servo al la akciulo. La ideo de komuna intereso propra al ĉiuj
partoprenantoj
ligitaj al la entrepreno malaperis. La regantoj de kompanioj borse
kvotataj
estas komisiitaj unue por kontentigi la deziron de la akciuloj
pliriĉiĝi kaj
nur por tio. Konsekvence, ili mem ĉesas estis salajruloj, kiel montras
la
supermezura altiĝo de iliaj laborenspezoj. Kiel diras la teorio de
la
"agentejo", la celo estas ke la interesoj de la regantoj konverĝu
ekde nun kun tiuj de la akciuloj.
La ROE (an:
"return on Equity", eo profito de la propra kapitalo) de 15% ĝis 25%
estas nun la normo, kiun trudas la potenco de la financo al la
entreprenoj kaj
al la dungitoj. La disponebleco estas la ilo de tiu potenco, ebliganta
je iu
ajn momento al la nekontentigitaj kapitaloj, iri aliloken. Fronte al tiu potenco, la dungitaro same
kiel la politika suvereneco troviĝas, pro ilia oniĝo, en malsupera
stato. Tiu
malekvilibra situacio kondukas al neraciaj profitecaj postuloj, ĉar
ili
bremsas la ekonomian kreskon kaj kondukas al konstanta kresko de la
enspezaj
neegalaĵoj. Iuflanke, la profitecaj postuloj forte inhibicias la
investadon: ju
pli la postulata profito estas alta, des pli malfacile estas trovi
projektojn
kapablajn kontentigi ilin. La
investaj procentoj restas historie malaltaj en Eŭropo kaj en Usono.
Aliflanke,
tiuj postuloj estigas konstantan premon malsupren al la salajroj kaj la
aĉetpovo, kio ne favoras la mendon. La samtempa bremsado de la
investado kaj de
la konsumado kondukas al malforta kresko kaj al endemia senlaboreco.
Tiu
tendenco estis kontraŭita en la anglosaksonaj landoj per la disvolvo de
familiŝuldoj kaj per financaj vezikoj, kiuj kreas fiktivan riĉecon
kaj
ebligas konsumkreskon sen salajroj, sed kiuj finiĝas per frakasiĝoj.
Por forigi la
negativajn efikojn de la financaj merkatoj sur la
ekonomia agado, ni almetas tri proponojn por debato.
Propono n°5:
signifike plifortigi la kontraŭpovojn en la entreprenoj por devigi la
estrarojn
konsideri la interesojn de la tuto de la partoprenantoj.
Propono n°6:
forte kreskigi la impostadon de la trealtenspezuloj por senkuraĝigi
la kuron
al neelteneblaj profitoj.
Propono n°7:
redukti la dependon de la entreprenoj de la financaj merkatoj,
disvolvante
ŝtatpotencan politikon pri kredito (preferaj interezoj por la
socialaj
kaj priĉirkaŭaj prioritataj agadoj).
FALSA EVIDENTAĴO
N° 3 : LA MERKATOJ ESTAS BONAJ TAKSANTOJ PRI LA
SOLVENTECO DE LA
ŜTATOJ
Laŭ la subtenantoj
de la efikeco de la financaj merkatoj, la merkatkomisiitoj konsiderus
la
objektivan situacion de la publikaj financoj por taksi la riskon
subskripcii al
ŝtata prunto. Ni rigardu al la greka kazo: la financaj komisiitoj kaj
la
decidantoj konsideras nur la financajn taksojn por prijuĝi situacion.
Tiel,
kiam la interezo postulata de Greklando supreniris al pli ol 10%, ĉiuj
deduktis
de tio ke la risko de bankroto estis proksima: se la investantoj
postulas tian
riskan krompagon, tiel estas ĉar la danĝero estas ekstrema.
Tie estas
profunda eraro, se oni komprenas la veran naturon de la taksado fare de
la
financa merkato. Ne estanta
efika, ĝi liveras tre ofte prezojn tute neligitajn al la fundamentoj.
En
tiuj kondiĉoj,
estas neracie fidi nur la financajn taksadojn por prijuĝi situacion. Taksi la valoron de financa valorpapero ne
estas operacio komparebla al la mezuro de objektiva grandeco, por
ekzemplo al
la taksado de pezo de objekto. Financa valorpapero estas rajto pri
estontaj
enspezoj: por taksi ĝin, necesas antaŭvidi kia estos ĝia estonteco. Tio
estas
demando pri juĝo, ne pri objektiva mezuro, ĉar ĉe momento t, la
estonteco estas
tute ne antaŭdeterminita. En la merkatĉambroj, ĝi estas nur tio, kion
la komisiitoj
imagas, ke ĝi estos. Financa prezo rezultas de prijuĝo, de kredo, de
veto pri
estonteco: nenio certigas ke la taksado fare de la merkatoj havas
superecon
super la aliaj formoj de taksado.
Precipe, la
financa taksado ne estas neŭtrala: ĝi efikas al la mezurata objekto, ĝi
engaĝas
kaj konstruas la estontecon, kiun ĝi imagas. Tiel la financaj notaciaj
agentejoj forte kontribuas al la determinado de la interezoj sur la
obligaciaj
merkatoj, donante notojn kun granda subjektiveco, kaj eĉ kun volo nutri
malstabilecon,
fonton de spekulaj profitoj. Kiam ili reduktas la noton de ŝtato, ili
kreskigas
la interezon postulatan de la financaj aktoroj por akiri la
valorpaperojn de la
ŝtatŝuldo de tiu ŝtato, kaj tiel kreskigas la riskon de bankroto, kiun
ili
anoncis.
Por redukti la povon de la merkata
psikologio sur la financado de la ŝtatoj, ni
almetas du
proponojn por debato.
Propono n°8: la
agentejoj pri financa notacio ne devas esti permesitaj arbitre premi al
la
interezo de la obligaciaj merkatoj, malkreskigante la noton de ŝtato:
oni devus
reguligi ilian agadon, postulante ke tiu noto estu la rezulto de
travidebla
ekonomika kalkulo.
Propono n°8-dua:
liberigi la ŝtatojn de la minaco de la financaj merkatoj, garantiante
la
reaĉeton de la ŝtataj valorpaperoj fare de la eŭropa centra Banko.
FALSA
EVIDENTAĴO N° 4 : LA SUPRENIRA FLUGO DE LA ŜTATŜULDOJ
REZULTAS DE
ELSPEZA TROO
Michel Pébereau,
unu el la "baptopatroj" de la franca banko, priskribis en 2005 en unu
el tiuj oficialaj alcelaj raportoj, Francion sufokantan pro la
ŝtatŝuldo kaj
oferantan siajn estontajn generaciojn per pago de supermezuraj socialaj
elspezoj. La ŝtato ŝuldiĝanta kiel akohola familipatro, kiu trinkas
super siaj
monrimedoj: tia estas la vido kutime propagata de plej multaj
frontartikolistoj. La freŝdata eksplodo de la ŝtatŝuldo en Eŭropo kaj
en la
mondo tamen ŝuldiĝas al alia kaŭzo: al la financsavaj planoj kaj
precipe al la
recesio estigita de la banka kaj financa krizo, kiu komenciĝis en 2008:
la meza
ŝtata deficito en la eŭrozono estis nur 0,6% de la BIP en 2007, sed la
krizo
kreskigis ĝin al 7% en 2010. La ŝtatŝuldo kreskis intertempe de 66% al
84% de
la BIP.
Tamen la kresko
de la ŝtatŝuldo, en Francio kaj en multaj eŭropaj landoj unue estis
modera kaj
antaŭis tiun recesion: ĝi venas precipe ne de la tendenco al la kresko
de la
ŝtataj elspezoj – ĉar male, tiuj lastaj, en proporcio de la BIP, estas
stabilaj
aŭ malkreskas en la eŭropa Unio ekde la komenco de la 1990-aj jaroj –
sed de la
redukto de la ŝtataj enspezoj, pro la malforteco de ekonomia kresko dum
tiu
periodo, kaj pro la fiska kontraŭrevolucio kondukata de plej multaj
registaroj
ekde dudek kvin jaroj. Dum pli longa periodo, la fiska kontraŭrevolucio
daŭre
nutris la ŝvelon de la ŝuldo de iu recesio al la alia. Tiel en Francio,
freŝdata parlamenta raporto nombras al 100 miliardoj de eŭroj en 2010
la koston
de la impostaj reduktoj konsentitaj inter 2000 kaj 2010, eĉ sen
inkluzivigi la
senŝarĝigon de la socialaj kotizoj (30 miliardoj) kaj aliajn "fiskajn
elspezojn". Pro manko de fiska harmonio, la eŭropaj ŝtatoj fiske sin
konkurencis, malkreskigante la impostojn pri la entreprenoj, la altajn
enspezojn kaj la havaĵarojn. Eĉ se la relativa pezo de tiuj elementoj
varias de
iu lando al alia, la kreskado preskaŭ ĝenerala de la ŝtatŝuldoj kaj de
la procentoj
de ŝtatŝuldo en Eŭropo dum la lastaj tridek jaroj ne rezultas precipe
de
kulpigebla drivo de la ŝtataj elspezoj. Diagnozo, kiu evidente
malfermas aliajn
vojojn, ol la daŭra redukto de ŝtataj elspezoj.
Por restaŭri
publikan debaton, informitan pri la origino de la ŝuldo kaj do pri la
rimedoj,
ni almetas unu proponon por debato.
Propono n°9: Fari
publikan kaj civitanan analizon de la ŝtatŝuldoj, por determini ilian
originon
kaj identigi la ĉefajn posedantojn de la ŝuldaj valorpaperoj kaj ties
sumojn.
FALSA EVIDENTAĴO
N° 5 : NECESAS REDUKTI LA ELSPEZOJN POR REDUKTI LA
ŜTATŜULDON
Eĉ se la kresko
de la ŝtatŝuldo rezultus parte de altiĝo de la ŝtataj elspezoj, tranĉi
en tiuj
elspezoj ne necese kontribuus al la solvado. Ĉar la dinamiko de la
ŝtatŝuldo
tute malsamas al tiu de familio: la makroekonomiko ne estas reduktebla
al la
doma ekonomiko. La dinamiko de la ŝuldo dependas en plena ĝeneraleco de
pluraj
faktoroj: la nivelo de la unuarangaj deficitoj, sed ankaŭ de la
diferenco inter
la interezprocentoj kaj la nominala kreska procento de ekonomio.
Ĉar se tiu lasta
estas malpli forta ol la interezprocento, la ŝuldo mekanike kreskos
pro la
fenomeno "neĝbulo": la sumo de la interezoj eksplodas, kaj ankaŭ la
tuta deficito (inkluzive de la interezoj de la ŝuldo). Tiel, komence de
la 1990-aj jaroj, la politiko de la forta franko kondukata de
Bérégovoy kaj
plutenata malgraŭ la recesio de 1993-94 tradukiĝis per interezprocento
daŭre
pli alta ol la kreska procento, klarigante la salton de la ŝtatŝuldo de
Francio
dum tiu periodo. Tio estas la sama mekanismo, kiu klarigis la kreskon
de la
ŝuldo en la unua duono de la 1980-aj jaroj, konsekvence de la
novliberala
revolucio kaj de la politiko de altaj interezprocentoj kondukata de
Ronald
Reagan kaj Margaret Thatcher.
Sed la ekonomia
kreskoprocento mem ne estas sendependa de la ŝtatŝuldoj: ĉe proksima
tempolimo
la ekzisto de stabilaj ŝtataj elspezoj limigas la amplekson de la
recesioj
("aŭtomataj stabiligiloj"); ĉe malproksima tempolimo la investoj kaj
la ŝtataj elspezoj (edukado, sano, esplorado, substrukturoj…) stimulas
la
kreskon. False estas aserti ke ĉiu ŝtata deficito samkvante kreskigas
la ŝtatŝuldon,
aŭ ke ĉiu deficita redukto ebligas
redukti la ŝuldon. Se la redukto de la deficitoj ŝarĝas la ekonomian
agadon, la
ŝuldo ankoraŭ pli kreskos. La liberalaj komentantoj substrekas ke iuj
landoj
(Kanado, Svedio, Israelo) tre draste alĝustigis siajn ŝtatajn kontojn
en la
1990-aj jaroj kaj spektis tujan fortan kreskoresalton. Sed tio eblas
nur se la
alĝustigo koncernas izolitan landon, kiu rapide regajnas konkurecon
kontraŭ
siaj konkurantoj. Tio, kion evidente forgesas la adeptoj de la eŭropa
struktura alĝustigo, estas ke la eŭropaj landoj havas kiel ĉefajn
klientojn kaj
konkurantojn la aliajn eŭropajn landojn, ĉar eŭropa Unio estas entute
malmulte
malfermita al la ekstero. Samtempa kaj amasa redukto de la ŝtataj
elspezoj en
la tuto de la uniaj landoj povas efiki nur kiel pligravigita recesio
kaj do al
nova plipeziĝo de la ŝtatŝuldo.
Por eviti ke la
rebonigo de la ŝtataj financoj ne estigu socialan kaj politikan
katastrofon, ni
almetas du proponojn por debato:
Propono n°10: pluteni la nivelon de la socialaj protektoj, eĉ
plibonigi ilin
(asekuro pri
senlaboreco, loĝado,…)
Propono
n°11:
kreskigi la buĝetan klopodon rilatan al edukado, esplorado, investoj en
la ekologia
konverto… por starigi la kondiĉojn de daŭriva kresko, ebliganta fortan
malaltigon de senlaboreco.
FALSA
EVIDENTAĴO
N°6 :
LA ŜTATŜULDO TRANSDONAS LA KOSTON DE NIAJ EKSCESOJ AL NIAJ NEPOJ
Alia erariga
aserto, pro konfuzo inter doma ekonomio kaj makroekonomiko, estas tiu
laŭ
kiu la
ŝtatŝuldo estus transigo de riĉeco malfavore al la estontaj generacioj.
La ŝtatŝuldo
estas ja mekanismo por transigo de riĉaĵoj, sed precipe de la ordinaraj
impostpagantoj al la rentuloj.
Efektive,
baziĝante sur kredo malofte verigita laŭ kiu malaltigi la impostojn
stimulus
la kreskon kaj kreskigus fine la ŝtatajn enspezojn, la eŭropaj ŝtatoj
ekde la
1980 imitis Usonon en la politiko de sistema fiska malplejproponanto.
La
impostaj
kaj kotizaj reduktoj multiĝis (pri la profitoj de la entreprenoj, pri
la
enspezo de la plejbonhavuloj, pri la havaĵoj, pri la entreprenaj
salajrokotizoj, …) sed ilia efiko al la ekonomia kresko restas tre
necerta.
Tiuj fiskaj politikoj kontraŭ-redistribuaj do pligravigis, samtempe,
kaj kumule
la socialajn malegalaĵojn kaj la ŝtatajn deficitojn.
Tiuj fiskaj
politikoj devigis la ŝtatajn administraciojn ŝuldiĝi ĉe la bonhavaj
familioj
kaj ĉe la financaj merkatoj por financi la tiel kreitajn deficitojn.
Tio povus
esti nomata la "efiko supergajno": per la mono ŝparita de siaj
impostoj, la riĉuloj povis akiri valorpaperojn (interezportantajn) de
la
ŝtatŝuldo
emisiita por financi la ŝtatajn deficitojn estigitajn de la
impostoreduktoj...
La servo de la ŝtatŝuldo en Francio kostas tiel 40 miliardojn da eŭroj
jare,
preskaŭ tiom kiom la enspezoj de la laŭenspeza imposto. Grandfaro des
pli
miriga ke poste oni eĉ sukcesis kredigi al la publiko ke pri la
ŝtatŝuldo,
kulpas la ŝtatfunkciuloj, la pensiuloj kaj la malsanuloj.
La kreskigo de la
ŝtatŝuldo en Eŭropo aŭ en Usono do ne estas la rezulto de ekspansiismaj
kejnanismaj politikoj aŭ de multekostaj socialaj politikoj sed pli
ĝuste de
politiko favora al la privilegiitaj tavoloj: la "fiskaj elspezoj"
(malaltigo de impostoj kaj kotizoj) kreskigas la disponeblan enspezon
de tiuj,
kiuj malpli bezonas ĝin, kiuj tiel povas kreskigi ankoraŭ pli siajn
investojn
aparte en la fiskaj promeskambioj, kies interezoj estas pagataj per la
imposto
sur ĉiuj impostpagantoj. Fine instaliĝas mekanismo pro
retroredistribuo, de la
popolaj klasoj al la bonhavaj klasoj, tra la ŝtatŝuldo kies
kontraŭparto estas
ĉiam privata profito.
Por juste korekti
la ŝtatajn financojn en Eŭropo kaj en Francio ni almetas du proponoj
por
debato.
Propono n°12:
restarigi la forte redistribuan karakteron de la rekta fiska sistemo
pri la
enspezoj (nenigo de la niĉoj, kreo de novaj tranĉoj kaj kreskigo de la
laŭenspeza
impostprocento…).
Propono n°13:
neniigi la senimpostigojn konsentitajn
al la entreprenoj sen sufiĉa efiko al la dungeco.
FALSA EVIDENTAĴO
N°7 :
NECESAS TRANKVILIGI LA FINANCAJN MERKATOJN POR KAPABLI FINANCI LA
ŜTATŜULDON
Mondnivele, la
altiĝo de la ŝtatŝuldoj devas esti analizata korelative al la
financizigo. Dum
la tridek lastaj jaroj, profite de la tuta liberigo de la
kapitalcirkulado, financo
tre ege kreskigis sian povon super ekonomio. La gravaj entreprenoj sin
turnas
malpli kaj malpli al la banka kredito kaj pli kaj pli al la financaj
merkatoj.
Ankaŭ la familioj vidas kreskantan parton de sia ŝparo drenitan al
financo por
siaj pensioj, per la diversaj investproduktoj aŭ ankaŭ en iuj landoj
per la
financado de siaj loĝejoj (hipotekaj pruntoj). La valorpaperaj
administrantoj
serĉas kiel diversigi la riskojn, ili deziras ŝtatajn valorpaperojn
aldone al
privataj valorpaperoj. Ili trovis ilin facile sur la merkatoj ĉar la
registaroj
kondukis similajn politikojn kies rezulto estis kresko de la deficitoj;
altaj
interezprocentoj, impostaj malaltigoj celantajn altajn enspezojn, amasa
instigo
al financa ŝparo de la familioj favore al la pensioj per kapitaligo,
ktp.
Je la nivelo de
EU, la financizigo de la ŝtatŝuldo estas skribita en la traktatoj: de
Maastricht, la centraj Bankoj estas malpermesitaj rekte financi la
ŝtatojn, ili
devas trovi alpruntantojn sur la financaj merkatoj. Tiu "mona
subpremo" akompanas la "financan liberigon" kaj kontraŭas la
politikojn adoptitajn post la grava krizo de la 1930-aj jaroj, de
"financa
subpremo" (drastaj limigoj al la aglibereco de financo) kaj de "mona
liberigo" (kun la fino de la or-etalono). La celo estas submeti la
ŝtatojn, supozatajn nature elspezemaj, al la disciplino de la financaj
merkatoj
supozataj nature efikaj kaj ĉiosciaj.
Rezulto de tiu
doktrina elekto, la centra eŭropa Banko (ECB) tiel ne rajtas rekte
subskripcii
al la emisioj de ŝtataj obligacioj de la eŭropaj landoj. Senigitaj de
la
garantio ĉiam kapabli financi sin ĉe la centra Banko, la sudaj landoj
estis la
viktimoj de spekulaj atakoj. Certe, de kelkaj monatoj, kvankam ĝi ĉiam
rifuzis
tion nome de senmanka ortodoksio, la ECB aĉetis ŝtatajn obligaciojn je
merkata interezprocento por kvietigi la tensiojn sur la eŭropa
obligacia
merkato. Sed nenio certigas ke tio sufiĉos, se la ŝuldokrizo
pligraviĝas kaj se merkataj interezprocentoj forte altiĝas. Tiam estus malfacile pluteni tiun monan
ortodoksion, al kiu mankas serirozaj sciencaj fundamentoj.
Por korekti la
problemon de la ŝtatŝuldo, ni almetas du proponojn por debato.
Propono n°14:
rajtigi la eŭropan centran Bankon rekte financi la ŝtatojn (aŭ trudi al
la
komercaj bankoj la subskripcion al la emisioj de ŝtataj obligacioj) je
malalta
interezprocento, tiel malstreĉante la premon de la financaj merkatoj al
ili.
Propono n°15:
se
necesas, restrukturi la ŝtatŝuldon, por ekzemplo plafonigante la servon
de la ŝtatŝuldo
al iu procento de la BIP, kaj distingante inter la kreditoroj laŭ la
volumo de
la valorpaperoj, kiujn ili posedas: la tre dikaj rentuloj (personoj aŭ
institucioj) devas konsenti plilongigon de la ŝulda profilo, kaj eĉ
partajn aŭ
kompletajn nuligojn. Necesas ankaŭ renegoci la ekscesajn
interezprocentojn de la
valorpaperoj emisiitaj de la landoj en malfacila situacio ekde la krizo.
FALSA EVIDENTAĴO
N°8 : EŬROPA UNIO DEFENDAS LA EŬROPAN SOCIALAN MODELON
La eŭropa
konstruado aspektas kiel ambigua eksperimento. Du ideoj pri Eŭropo
kunekzistas,
sen aŭdaci rekte alfronti sin. Por la socialdemokratoj, Eŭropo estus
devinta
starigi kiel celon la promocion de la eŭropa sociala modelo, frukto de
la socia
kompromiso depost la dua mondmilito, kun ĝia sociala protekto, ĝiaj
ŝtataj
servoj kaj ĝiaj industriaj politikoj. Ĝi estus devinta fariĝi remparo
kontraŭ
la liberala mondigo, rimedo por protekti, vivigi kaj progresigi tiun
modelon.
Eŭropo estus devinta defendi apartan ideon de la organizo de la monda
ekonomio,
la mondigon reguligatan per organismoj de monda regado. Ĝi estus
devinta
permesi
al la membroj-ŝtatoj pluteni altan nivelon de ŝtataj elspezoj kaj de
redistribuo, protektante ilian kapablon financi ilin per harmoniigo de
la fiska
sistemo pri personoj, entreprenoj, enspezoj de la kapitalo.
Tamen,
Eŭropo ne
volis teni sian apartecon. La superrega ideo nun en Bruselo kaj en plej
multaj
naciaj registaroj estas male tiu de liberala Eŭropo, kies celo estas
adapti la
eŭropajn sociojn al la postuloj de la mondigo: la eŭropa konstruado
estas bona
okazo por akuzi la eŭropan socialan modelon kaj reguligi ekonomion. La
superrego de la konkurenca juro super la naciaj leĝaroj kaj super la
socialaj
rajtoj en la unika Merkato ebligas enkonduki pli grandan konkurencon al
la
merkato de la produktoj kaj servoj, redukti la gravecon de la ŝtataj
servoj kaj
organizi la konkurencon inter eŭropaj laboristoj. La sociala kaj fiska
konkurenco ebligis redukti la impostojn, aparte pri la enspezoj de la
kapitalo
kaj de la entreprenoj (la "moveblaj bazoj") kaj premi la socialajn
elspezojn. La traktatoj garantias kvar fundamentajn liberecojn: la
liberan
cirkuladon de la personoj, de la varoj, de la servoj kaj de la
kapitaloj. Sed
sen limigi ĝin al la interna merkato, la libereco de cirkulado de la
kapitaloj
estis konsentita al la investantoj de la tuta mondo, submetante tiel la
eŭropan
produktan sektoron al la trudoj de valorigo de la internaciaj
kapitaloj. La
eŭropa konstruado aperas kiel rimedo por trudi al la popoloj la
novliberalajn reformojn.
La organizo de la
makroekonomika politiko (sendependeco de la eŭropa centra Banko de la
registaroj, pakto pri stabileco) estas markita per la nefido al la
demokrate
elektitaj registaroj. Tio celas forpreni de la ŝtatoj ĉiun ajn
aŭtonomecon en
mona politiko same kiel en buĝeta. La buĝeta ekvilibro devas esti
atingita, kaj
ĉiu aparta relanĉa politiko devas esti forigita, por lasi la "aŭtomata
stabiligo" funkcii. Neniu komuna konjunktura politiko estas utiligata
je
la eŭropa nivelo, neniu komuna celo pri kresko aŭ dungeco estas
difinita.
La
diferencoj en la situacioj de la landoj ne estas konsiderataj, ĉar la
pakto
interesiĝas nek pri la inflaciprocento nek pri la naciaj eksteraj
deficitoj; la
celoj de la ŝtataj financoj ne konsideras la naciajn ekonomiajn
situaciojn.
La eŭropaj
instancoj provis puŝi strukturajn reformojn (per la grandaj orientiĝoj
de la
ekonomikaj politikoj, la malfermita metodo de kunordigo, aŭ la agendo
de
Lisbono) kun tre malegala sukceso. Ilia preparmaniero estis nek
demokrata, nek
instiga, ilia liberala orientiĝo ne necese respondis al la politikoj
nacinivele
deciditaj, konsiderante la fortojn kaj kontraŭfortojn en ĉiu landoj.
Tiu
orientiĝo ne tuj akiris la brilajn sukcesojn, kiuj estus pravigintaj
ĝin. La
movado pri ekonomia liberaligo estis barita (fiasko de la direktivo
Bolkestein), iuj landoj konsideris la naciigon de sia industria
politiko
dum
plej multaj oponis la eŭropigon de siaj fiskaj kaj socialaj politikoj.
Sociala
Eŭropo restas vana vorto, nur Eŭropo de konkurenco kaj financo vere
trudis
sin.
Por ke Eŭropo
povu vere promocii eŭropan socialan modelon, ni almetas du proponojn
por
debato.
Propono n°16:
rekonsideri la liberan cirkuladon de la kapitaloj kaj varoj inter
eŭropa Unio
kaj la ekstera mondo, negocante multilandajn aŭ dulandajn
interkonsentojn se
necesas.
Propono n°17:
anstataŭ la politiko de konkurenco meti "la harmoniigon en la
progreso"kiel la gvidprincipo de la eŭropa konstruado. Starigi komunajn
celojn kun efiktrudoj pri sociala progreso same kiel pri makroekonomiko
(iuj
GOSP: grandaj orientiĝoj pri sociala politiko)
FALSA EVIDENTAĴO
N°9 :
EŬRO ESTAS ŜILDO KONTRAŬ LA KRIZO
Eŭro devus
estinta protekta faktoro kontraŭ la monda financa krizo. Certe, la
forigo de
ĉiu necerteco pri la kurzoj inter la eŭropaj valutoj forigis gravan
faktoron de
nestabileco. Tamen tio ne estis: Eŭropo estas pli forte kaj pli
longtempe
trafata de la krizo ol la resto de la mondo. Tio ŝuldiĝas al la
konstrumaniero
de la mona Unio.
Ekde 1999 la
eŭrozono spektis relative malfortan kreskon kaj pligrandiĝon de la
diverĝoj
inter la membroj-ŝtatoj pri kresko, inflacio, senlaboreco kaj eksteraj
malekvilibroj. La kadro de la eŭrozona ekonomika politiko, kiu
tendencas trudi
similajn makroekonomikajn politikojn al landoj en malsamaj situacioj,
plilarĝigis la kreskan disiĝon inter la membroj-ŝtatoj. En plej multaj
landoj,
kaj aparte en la pli grandaj, la enkonduko de eŭro ne estigis la
promesitan
akcelon de la kresko. Por aliaj, okazis kresko sed kontraŭ malfacile
teneblaj
malekvilibroj. La mona kaj buĝeta rigideco, plifortigita per eŭro,
ebligis
pagigi ĉiujn alĝustigojn al la laboro. Oni promociis la salajran
flekseblecon
kaj aŭsterecon, reduktis la parton de la salajroj en la tuta enspezaro,
plikreskigis la malegalaĵojn.
Tiun konkurson al
sociala malplejpropono gajnis Germanio, kiu sukcesis produkti grandajn
komercajn profitojn domaĝe al siaj najbaroj kaj precipe domaĝe al siaj
propraj
salajruloj, trudante al si malaltigon de la laborkosto kaj de la
socialaj
monatribuoj, kio donis al ĝi komercan avantaĝon kompare al ĝiaj
najbaroj, kiuj
ne kapablis trakti siajn laboristojn tiel draŝe. La germanaj komercaj
plusoj
pezas sur la kresko de aliaj landoj. La buĝetaj kaj komercaj deficitoj
de iuj
estas nur la kontraŭparto de la plusoj de aliaj… La membroj-ŝtatoj ne
kapablis
difini kunordigitan strategion.
La eŭrozono devus
esti suferinta malpli ol Usono aŭ Unuiĝinta Reĝlando pro la financa
krizo. La
familioj estas tre malpli implikitaj en la financaj merkatoj, kiuj
estas malpli
kompleksaj. La ŝtataj financoj
estis en plibona situacio, la ŝtata deficito de la tuto de la landoj de
la zono
estis 0,6% de la BIP en 2007, kontraŭ preskaŭ 3% en Usono, en Unuiĝinta
Reĝlando kaj en Japanio. Sed la eŭrozono suferis de kaviĝo de la
malekvilibroj:
la nordaj landoj (Germanio, Aŭstrio, Nederlando, skandinaviaj landoj)
bridis
siajn salajrojn kaj siajn internajn mendojn kaj akumulis eksterajn
plusojn,
kiam la sudaj landoj (Hispanio, Greklando, Irlando) konis viglan
kreskon
impulsatan per malfortaj interezprocentoj kompare al la kreskoprocento,
tamen
kumulante eksterajn deficitojn.
Kvankam la
financa krizo komenciĝis en Usono, tiu lando provis enkonduki veran
politikon
pri
buĝeta kaj mona relanĉo, samtempe komencante movadon de financa
rereguligo.
Male, Eŭropo ne kapablis decidi pri sufiĉe reaga politiko. De 2007 ĝis
2010, la
buĝeta impulso valoris 1,6 punkton de BIP en la eŭrozono, 3,2 punktojn
en
Unuiĝinta Reĝlando, 4,2 punktojn en Usono. La produktadperdo pro la
krizo estis
multe pli forta en la eŭrozono ol en Usono. La kaviĝo de la deficitoj
en la
eŭrozono estis trudita pli ol la rezulto de aktiva politiko.
Samtempe, la
Komisiono daŭre lanĉis procedurojn por ekscesa deficito kontraŭ la
membroj-ŝtatoj, tiel ke meze de 2010 preskaŭ ĉiuj ŝtatoj de la zono
estis
submetitaj al ĝi. Ĝi postulis de la membroj-ŝtatoj engaĝiĝon reveni
antaŭ 2013
aŭ 2014 sub la stango de 3%, sendepende de la ekonomia evoluo. La
eŭropaj
instancoj daŭre postulis striktigajn salajrajn politikojn kaj
rekonsiderojn de
la ŝtataj sistemoj pri pensioj kaj sano, kun la evidenta risko
enprofundigi la
kontinenton en deprimo kaj kreskigi la tensiojn inter la landoj. Tiu
manko
de kunordigo, kaj pli fundamente, la manko de vera eŭropa buĝeto
ebliganta
efektivan solidarecon inter la membroj-ŝtatoj, instigis la financajn
aktorojn
forturniĝi de eŭro, eĉ aperte spekuli kontraŭ ĝi.
Por ke eŭro povu
vere protekti la eŭropajn civitanojn kontraŭ la krizo, ni almetas du
proponojn
por debato.
Propono n°18:
certigi veran kunordigon de la makroekonomikajn politikojn kaj
interkonsentitan
redukton de la komercaj malekvilibroj inter eŭropaj lando.
Propono n°19:
kompensi la malekvilibrojn de la pagoj en Eŭropo per Banko pri finpagoj
(organizanta la pruntojn inter eŭropaj landoj).
Propono n°20:
se
la krizo de eŭro kondukas al ĝia eksplodo, kaj atendante la efektiviĝon
de eŭropa buĝeto (vidu suben), fondi intraeŭropan monan reĝimon (komuna
valuto laŭ
tipo "bancor") kiu organizas la gradan forigon de la malekvilibroj de
la komercaj bilancoj ene de eŭropo.
FALSA EVIDENTAĴO
N°10 :
LA GREKA KRIZO FINE EBLIGIS PROGRESI AL EKONOMIKA REGADO KAJ VERA
EŬROPA
SOLIDARECO
Ekde mezo de
2009, la financaj merkatoj komencis spekuli pri la eŭroplandaj ŝuldoj.
Entute,
la forta kresko de la ŝtataj ŝuldoj kaj deficitoj je la monda nivelo
(ankoraŭ)
ne pelis plialten la longtempajn procentojn: la financaj aktoroj
opiniis
ke la
centraj Bankoj plutenos longtempe la realajn monajn procentojn je
nivelo
proksima al nulo, kaj ke estas risko nek pri inflacio nek pri bankroto
de
granda lando. Sed la spekulantoj ekvidis la mankojn de la eŭrozona
organizo.
Kiam la registaroj de la aliaj disvolviĝintaj landoj ĉiam rajtas esti
financataj
de sia centra Banko, la eŭrozonaj landoj forcedis tiun eblecon, kaj
tute
dependas de la merkatoj por financi siajn deficitojn. Tiel, la
spekulado povis ataki la plej malfortajn landojn de la zono: Greklando,
Hispanio,
Irlando.
La eŭropaj
instancoj kaj la registaroj malfrue reagis, ne volante signali ke la
membroj-ŝtatoj rajtis senliman subtenon de siaj partneroj sed por puni
Greklandon,
kulpan je maskado – helpe de Goldman Sachs – de la amplekso de siaj
deficitoj.
Tamen, en Majo 2010, la ECB kaj la membroj-ŝtatoj devis urĝe krei
stabiligan
fonduson por indiki al la merkatoj, ke ili alportos tiun senliman
subtenon al
la minacataj landoj. Kontraŭparte, tiuj devis anonci neniam vidintan
planojn
pri buĝeta aŭstereco, kiuj kondamnos ilin al proksimtempa malprogreso
de la
agado kaj al longa recesia periodo. Sub premo de IMF (Internacia Monda
Fonduso)
kaj de eŭropa Komisiono, Greklando devas privatigi siajn ŝtatajn
servojn kaj
Hispanio devas fleksebligi sian labormerkaton. Eĉ Francio kaj Germanio,
kiuj ne
estas spekule atakataj, anoncis striktigajn decidojn.
Tamen,
entute, la
mendo absolute ne estas ekscesa en Eŭropo. La situacio de la ŝtataj
financoj
estas plibona ol tiuj de Usono aŭ de Unuiĝinta Reĝlando, lasante
marĝenojn por
buĝeta adaptiĝo. Necesas grade forigi la malekvilibrojn laŭ
interkonsentita
maniero: la plusaj landoj de la nordo kaj de la centro de Eŭropo devas
konduki
ekspansiismajn politikojn – altigo de la salajroj, de la socialaj
elspezoj… -
por kompensi la striktigajn politikojn de la sudaj landoj. Entute, la
buĝeta
politiko ne devas esti striktiga en eŭrozono, tiel longe ke la eŭropa
ekonomio
ne alproksimiĝas laŭ kontentiga rapido al dungopleneco.
Sed la adeptoj de
la striktigaj kaj aŭtomataj buĝetaj politikoj en Eŭropo estas
bedaŭrinde
nuntempe plifortigitaj. La greka krizo ebligas forgesigi pri la
originoj de la
financa krizo. Tiuj, kiuj akceptis finance subteni la sudajn landojn
volas trudi kontraŭparte malmoligon de la pakto pri stabileco. La
Komisiono
kaj
Germanio volas trudi al ĉiuj membroj-ŝtatoj enskribi la objektivon de
ekvilibra
buĝeto en sia konstitucio, kontroligi tiun buĝetan politikon de
sendependaj
ekspertulaj komitatoj. La komisiono volas trudi al landoj longan
aŭsteran
kuracadon por revenigi la ŝtatŝuldon sub 60% de la BIP. Se estas paŝo
al eŭropa
ekonomika registaro, tio estas al registaro kiu, anstataŭ malstreĉi la
premon
de financo, trudos aŭsterecon kaj pliprofundigos la strukturajn
"reformojn" domaĝe al la socialaj solidarecoj en ĉiu lando kaj inter
la landoj.
La krizo ofertas
al la financaj elitoj kaj al eŭropaj teknokratioj, la tenton
enkonduki "ŝokstrategion", profitante la krizon por radikaligi la
novliberalan
agendon. Sed tiu politiko havas
malmultajn ŝancojn sukcesi:
- La malkresko de la
ŝtataj elspezoj malutilos al la necesa klopodo je eŭropa nivelo por
subteni la
elspezojn pri estonteco (esplorado, edukado, familia politiko), por
helpi
eŭropan industrion pluvivi kaj investi en la promesplenaj sektoroj
(verda
ekonomio).
- La krizo
ebligos
trudi fortajn reduktojn de la socialaj elspezoj, celo nelacigeble
alkurata de
la novliberalaj adeptoj, kun la risko malutili al la socia kunligiĝo,
redukti
la efektivan mendon, instigi la familiojn ŝpari por siaj pensioj kaj
sano ĉe
financaj institucioj respondecaj pri la krizo.
- La
registaroj kaj la
eŭropaj instancoj rifuzas la organizon de fiska harmoniigo, kiu ebligus
la
necesan altigon de la impostoj pri la financa sektoro, pri la grandaj
havaĵaroj
kaj la altaj enspezoj.
-
La eŭropaj landoj enkondukas por longa tempo
striktigajn
buĝetajn politikojn, kiuj forte pezos super la kresko. La fiskaj
enspezoj
falos.
Tiel la ŝtataj bilancoj ne estos multe plibonigitaj, la ŝuldoprocentoj
estos damaĝitaj,
la merkatoj ne estos trankviligitaj.
- La eŭropaj landoj, pro la diverseco
de siaj
socialaj kaj
politikaj kulturoj, ne kapablis teni la feran disciplinon truditan de
la
traktato de Maastricht,
ne ĉiuj submetiĝos al ĝia nun organizata plifortigo. La risko ekigi
dinamikon
de ĝeneraligita reenmemiĝo estas reala.
Por progresi al vera
ekonomika registaro
kaj al eŭropa solidareco, ni almetas du proponojn por debatio:
Proponon°21: disvolvi
eŭropan
impostosistemon (imposto pri karbono, imposto pri profitoj, …) kaj
veran
eŭropan buĝeton por helpi la konverĝon de la ekonomioj kaj tendenci al
egaligo
de la alirkondiĉoj al ŝtataj kaj socialaj servoj en la diversaj
membroj-ŝtatoj
surbaze de la plej bonaj praktikoj.
Propono n°22: lanĉi
vastan eŭropan planon,
financatan per subskripcio ĉe la pubiko je malforta interezprocento sed
garantiata, kaj/aŭ per monkreado fare de ECB, por komenci la ekologian
konverton
de eŭropa ekonomio.
KONKLUDO
DEBATIGI LA EKONOMIKAN POLITIKON, DESEGNI VOJOJN POR
REFONDI EŬROPAN
UNION
Eŭropo konstruiĝis ekde
tri jardekoj sur teknokrata bazo ekskludante la popolojn el la debato
pri
ekonomika politiko. La novliberala
doktrino, kiu baziĝas sur la hipotezo hodiaŭ nedefendebla de la efikeco
de la
financaj merkatoj, devas esti forlasita. Necesas remalfermi la spacon
de la
eblaj politikoj, kaj debatigi alternativajn kaj koherajn proponojn,
kiuj bridas
la povon de financo kaj organizas la harmoniigon kun progreso de la
eŭropaj
socialaj kaj ekonomikaj sistemoj. Tio supozigas la kunmetiĝon de gravaj
buĝetaj
rimedoj, eltirataj de la la disvolvo de eŭropa impostosistemo forte
redistribua. Necesas ankaŭ liberigi la ŝtatojn de la premo de la
financaj
merkatoj. Nur tiel la projekto pri eŭropa konstruado povos esperi
reakiri
popolan kaj demokratan legitimecon, kiu hodiaŭ mankas al ĝi.
Ne estas realisma
imagi ke 27 landoj decidos samtempe apliki tian rompon en la metodo kaj
en la
celoj de la eŭropa konstruado. La eŭropa ekonomika Komunumo komenciĝis
kun ses
landoj: ankaŭ la refondo de eŭropa Unio komenciĝos per interkonsento
inter
kelkaj landoj dezirantaj esplori alternativajn vojojn. Samtempe kiel
fariĝos
evidentaj la katastrofaj konsekvencoj de la nun adoptitaj politikoj, la
debato
pri alternativoj elstaros en Eŭropo. Socialaj luktoj kaj politikaj
ŝanĝoj
okazos laŭ malsama ritmo laŭ la landoj. Naciaj registaroj faros
novigajn
decidojn. Tiuj, kiuj deziros tion devos adopti plifortigitajn
kunlaboradojn por
fari aŭdacajn decidojn pri financa reguligo, pri fiska aŭ sociala
politiko. Per konkretaj proponoj, ili
etendos la
manon al aliaj popoloj por ke ili aliĝu al la movado.
Pro tio,ŝajnas al
ni grave
skizi kaj debatigi ekde nun la grandajn liniojn de alternativaj
ekonomikaj
politikoj, kiuj ebligos tiun refondon de la eŭropa konstruado.
|